Legislative process | శాసన నిర్మాణ ప్రక్రియ

-బిల్లు అంటే చట్టం చేయడానికి ఉద్దేశించిన ప్రతిపాదన లేదా ముసాయిదా. బిల్లు చట్టం మొదటి దశ.
-శాసన నిర్మాణం పార్లమెంట్ అత్యంత ముఖ్యమైన అధికారం, విధి. శాసన నిర్మాణ ప్రక్రియను బ్రిటన్ రాజ్యాంగం నుంచి గ్రహించారు. ఒక బిల్లు చట్టంగా మారాలంటే ఉభయసభలలో అనేక దశల్లో వెళ్లాల్సి ఉంటుంది.
-బిల్లును ప్రవేశపెట్టేవారిని అనుసరించి రెండు రకాలుగా వర్గీకరిస్తారు. అవి…
-1. ప్రభుత్వ బిల్లు 2. ప్రైవేటు మెంబర్ బిల్లు
-మంత్రి బిల్లు ప్రవేశపెడితే దానిని ప్రభుత్వ బిల్లు అంటారు. మంత్రి కాకుండా ఏ సభ్యుడైనా ప్రతిపక్ష సభ్యులతో సహా బిల్లును ప్రతిపాదిస్తే ప్రైవేటు మెంబర్ బిల్లు అంటారు.
-బిల్లులోని అంశాలు, ప్రక్రియల ఆధారంగా బిల్లును ఈ కింది రకాలుగా వర్గీకరిస్తారు.
-రాజ్యాంగంలోని ప్రకరణ 107 నుంచి 122 వరకు శాసననిర్మాణంలో అనుసరించాల్సిన ప్రక్రియను పొందుపర్చారు.

సాధారణ బిల్లులు

-సాధారణ బిల్లుకు ప్రత్యేక నిర్వచనం లేదు. అధికరణం 107 ప్రకారం ఆర్థికబిల్లు, ద్రవ్యబిల్లు కాని వాటి సాధారణ బిల్లుగా పరిగణించాలి. సాధారణ బిల్లును ఉభయసభల్లో దేనిలోనైనా ప్రవేశపెట్టవచ్చు. సాధారణ బిల్లులను ప్రవేశపెట్టదలచుకున్న సభ్యుడు నెల ముందు నోటీసుతో తన సంకల్పాన్ని లిఖితపూర్వకంగా ఆయా సభాధ్యక్షులకు తెలుపాలి. సభ్యుడి నుంచి విజ్ఞాపన అందగానే సభాపతి ఒక తేదీని నిర్ణయిస్తాడు. ఏ సభ్యుడైనా బిల్లు ప్రవేశాన్ని వ్యతిరేకిస్తే, ఆ సభ్యుడి అభిప్రాయాలను వివరించడానికి అనుమతిస్తారు. సాధారణ బిల్లులో కింది దశలు ఉంటాయి.
ప్రవేశ దశ లేదా మొదటి పఠనం
-ఒక బిల్లును సభలో ప్రవేశపెడుతున్న సభ్యుడు ఆ బిల్లు పేరు, ఆవశ్యకత, ప్రాధాన్యతలను వివరిస్తాడు. ఈ దశలో బిల్లుపైన ఎలాంటి చర్చ జరగదు.
రెండో పఠనం
-బిల్లు మొదటి దశ పూర్తయ్యాక, ముద్రించిన బిల్లుల ప్రతులను సభ్యులకు అందజేస్తారు. బిల్లుపైన ఈ దశలో సమగ్రమైన చర్చ జరుగుతుంది. ఈ దశలో కింది ప్రత్యామ్నాయాల్లో ఏదో ఒక దానిని ఎంచుకోవాల్సి ఉంటుంది.
-బిల్లును చర్చించి, వెంటనే ఆమోదించమని అడగవచ్చు.
-బిల్లును సెలెక్ట్ కమిటీకి లేదా రెండో సభ అంగీకారంతో సంయుక్త సెలెక్ట్ కమిటీ నివేదించవచ్చు.
-బిల్లుపై ప్రజాభిప్రాయ సేకరణ జరుపమని అడగవచ్చు. అంటే బిల్లుకు విస్తృత ప్రచారం కల్పించమని కోరడం.
మూడో పఠనం
-మూడో పఠనం కేవలం ఆమోద దశ మాత్రమే. ఈ దశలో బిల్లుపైన పరిమితంగా చర్చించడానికి సభ్యులకు అనుమతి లభిస్తుంది. బిల్లులను అంగీకరించడానికి, నిరాకరించడానికి మాత్రమే చర్చ పరిమితమవుతుంది. హాజరై ఓటు వేసిన సభ్యుల్లో మెజారిటీ సభ్యులు అంగీకరిస్తే ఆ బిల్లును సభ ఆమోదించినట్లు సభాపతి ప్రకటిస్తారు. దీంతో ప్రవేశపెట్టిన సభలో బిల్లు ప్రక్రియ పూర్తవుతుంది.
రెండో సభలోకి బిల్లు వెళ్లడం
-బిల్లు శాసనంగా మారడానికి ఉభయసభలు ఆమోదించాల్సి ఉంటుంది. ప్రవేశపెట్టిన సభలో బిల్లు ఆమోదించిన తర్వాత రెండో సభ ఆమోదానికి పంపిస్తారు. ఈ సభలో కూడా బిల్లు మూడు దశల్లో వెళ్లాల్సి ఉంటుంది.
-ఈ సభ బిల్లును పూర్తిగా తిరస్కరించవచ్చు.
-బిల్లులో కొన్ని సవరణలు ప్రతిపాదించి, ప్రవేశపెట్టిన సభ పునఃపరిశీలనకు పంపవచ్చు. ఒకవేళ రెండో సభ చేసిన సవరణను మొదటి సభ అంగీకరిస్తే ఆ బిల్లు సవరణలకు అనుకూలంగా రెండు సభలు ఆమోదించినట్లుగా పరిగణిస్తారు. ఒకవేళ రెండో సభ సూచించిన సవరణను మొదటి సభ వ్యతిరేకిస్తే ఆ బిల్లు విషయంలో ఉభయసభల మధ్య ప్రతిష్టంభన ఏర్పడుతుంది.
-రెండోసభకు పంపించిన బిల్లులపై ఆ సభ ఎలాంటి చర్య తీసుకోకుండా అలాగే ఉండవచ్చు. రెండో సభ ఏ అభిప్రాయాన్ని వ్యక్తీకరించకుండా బిల్లును వాయిదా వేయడం లేదా ఆ సభ ఆ బిల్లును 6 నెలలకు మించి అట్టిపెడితే ఈ సందర్భంలో కూడా ఉభయసభల మధ్య ప్రతిష్టంభన ఏర్పడుతుంది.
ఆమోద దశ
-ఉభయసభలు వేర్వేరుగా గానీ, సంయుక్తంగా గానీ ఆమోదించిన తర్వాత ఆ బిల్లులను రాష్ట్రపతి ఆమోదం కోసం పంపిస్తారు. రాష్ట్రపతి ఆమోదిస్తే బిల్లు చట్టంగా మారుతుంది. ప్రభుత్వం నిర్ణయించిన తేదీ నుంచి చట్టం అమలులోకి వస్తుంది. రాష్ట్రపతి బిల్లును ఆమోదించవచ్చు లేదా తిరస్కరించవచ్చు లేదా పార్లమెంట్ పునః పరిశీలనకు పంపవచ్చు. పార్లమెంట్ పునఃపరిశీలన తర్వాత పంపిన బిల్లును ( రాష్ట్రపతి సూచించిన సవరణను అంగీకరించినా లేదా అంగీకరించకపోయినా) రాష్ట్రపతి తప్పక ఆమోదించాల్సి ఉంటుంది.
ద్రవ్యబిల్లు ఆమోదించే పద్ధతి (అధికరణం 110)
-అధికరణం 110లో ద్రవ్యబిల్లుల నిర్వచనం ఉంది. అయితే 109లో ద్రవ్య బిల్లు ఆమోద ప్రక్రియ గురించి ప్రస్తావించారు. అధికరణం 110(1) ప్రకారం కింది అంశాలు ద్రవ్య బిల్లుల పరిధిలోకి వస్తాయి.
ఎ. పన్ను విధించటం, తగ్గించడం క్రమబద్ధీకరించటం.
బి. ప్రభుత్వ రుణాలను క్రమబద్ధీకరించటం. ప్రభుత్వ ద్రవ్య హామీలు, ఆర్థిక లావాదేవీలు
సి. భారత సంఘటిత నిధిని వినియోగించటం
డి. భారత సంఘటిత నిధికి చెల్లించే ఖర్చులను ప్రకటించటం లేదా పెంచడం
ఈ. భారత సంఘటిత నిధికి చెల్లించే ఖర్చులను ప్రకటించడం లేదా పెంచడం
ఎఫ్. భారత సంఘటిత నిధికి సొమ్ము జమ చేయడం లేదా భారత ప్రభుత్వ ఖాతా కింద సొమ్మును జమ చేయడం.
జీ. సబ్‌క్లాజ్‌లు (ఎ) నుంచి (ఎఫ్) వరకు ప్రస్తావించిన ఇతర సంబంధిత అంశాలు.
-అధికరణం 110(2) ప్రకారం ద్రవ్య సంబంధ జరిమానాలు, పెనాల్టీలు, లైసెన్సు ఫీజులు లేదా స్థానిక సంస్థలు విధించే సుంకాలకు సంబంధించిన అంశాలు ఉన్నంత మాత్రాన అవి ద్రవ్య బిల్లులు కాదు.
-అధికరణం 110(3) ప్రకారం ఒక బిల్లు ద్రవ్య బిల్లేనా కాదా అనే ప్రశ్న తలెత్తితే స్పీకర్ నిర్ణయం అంతిమం. స్పీకర్ నిర్ణయాన్ని ఏ న్యాయస్థానంలోనూ ప్రశ్నించడానికి వీల్లేదు.
-అధికరణం 110(4) ప్రకారం రాజ్యసభకు పంపే సమయంలో ఆ బిల్లు ద్రవ్య బిల్లుగా ధ్రువీకరిస్తూ లోకసభ స్పీకర్ సంతకం చేయాలి.
-ద్రవ్య బిల్లును రాష్ట్రపతి సిఫారసుపై లోక్‌సభలోనే ప్రవేశపెట్టాలి. లోక్‌సభ ఆమోదం పొందిన ద్రవ్య బిల్లు స్పీకర్ ధ్రువపత్రంతో రాజ్యసభకు పంపుతారు.
-ద్రవ్య బిల్లుపైన రాజ్యసభకు కింది అధికారాలు ఉంటాయి.
ఎ. బిల్లును ఆమోదించవచ్చు.
బి. బిల్లుపై చర్చ జరపవచ్చు.
సి. బిల్లుపై కొన్ని సిఫారసులు చేయవచ్చు.
పై అంశాలన్నింటిపైన తన నిర్ణయాన్ని 14 రోజుల లోపు తెలుపాలి. లేకపోతే బిల్లును రాజ్యసభ
ఆమోదించినట్లు పరిగణిస్తారు.
– రాజ్యసభకు ద్రవ్య బిల్లును తిరస్కరిచే అధికారం
గాని సవరించే అధికారం గాని లేదు. ద్రవ్యబిల్లు ఆమోదం విషయంలో లోకసభదే అంతిమ అధికారం. ఉభయసభల మధ్య దీని విషయంలో ఎలాంటి ప్రతిష్టంభన ఏర్పడదు. రాష్ట్రపతి ద్రవ్యబిల్లును తప్పనిసరిగా ఆమోదించాలి. పునఃపరిశీలనకు పంపడం, నిలిపివేసే అధికారాలు ఉండవు.