ఇంపీరియా ఇన్ ఇంపీరియో అంటే?

73వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం, 1992 పంచాయతీరాజ్ వ్యవస్థ (భాగం 9, ప్రకరణలు 243 – 243(ఒ))
-ఈ రాజ్యాంగ సవరణ 1993, ఏప్రిల్ 24 నుంచి అమల్లోకి వచ్చింది.
ప్రకరణ 243
1. గ్రామం, గ్రామపంచాయతీ, గ్రామసభ, మండల పరిషత్ (మాధ్యమిక సంస్థ), జనాభా మొదలైన అంశాలపై గవర్నర్ నోటిఫికేషన్ ద్వారా నిర్వచనాలు తెలియజేస్తారు.
2. నిర్వచనాలపై శాసనసభ చట్టాలను రూపొందిస్తుంది. చట్టాలను సవరిస్తుంది.
ఎ) జిల్లా అంటే రాష్ట్రంలోని జిల్లా అని అర్థం
బి) గ్రామసభ అంటే ఒక గ్రామానికి సంబంధించిన ఓటర్ల జాబితాలో రిజిస్టర్ అయిన వ్యక్తుల సమూహాన్ని గ్రామసభ అంటారు.
సి) మాధ్యమిక స్థాయి అంటే జిల్లా స్థాయికి, గ్రామ స్థాయికి మధ్యగల స్థాయి?
డి) పంచాయతీ అంటే గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో 243(బి) ప్రకరణ కింద ఏర్పాటైన స్థానిక స్వపరిపాలన సంస్థ
ఇ) పంచాయతీ ఏరియా అంటే ఒక పంచాయతీ ప్రాదేశిక ప్రాంతం.
ఎఫ్) జనాభా అంటే జనాభా గణన జరిగి ప్రచురించిన జాబితాలోని జనాభా అని అర్థం
జి) గ్రామం అంటే గవర్నర్ ద్వారా గ్రామంగా నోటిఫై అయిన ప్రాంతం.

ప్రకరణ 243(ఎ): గ్రామసభ
1. ప్రత్యక్ష ప్రజాస్వామ్యానికి దీన్ని ప్రాతిపదికగా భావిస్తారు.
2. గ్రామసభ పంచాయతీరాజ్ వ్యవస్థకు మూలాధారం, మాతృక.
3. గ్రామంలోని వయోజనులు (ఓటర్లు) అందరూ
గ్రామసభలోని సభ్యులు.
4. గ్రామసభ అధికారాలు, విధులు, నిర్మాణంపై రాష్ట్ర శాసన నిర్మాణశాఖ చట్టాలను రూపొందిస్తుంది.

ప్రకరణ 243(బి): పంచాయతీల వ్యవస్థాపన
1. పంచాయతీరాజ్ వ్యవస్థను 3 స్థాయిల్లో నెలకొల్పాలని తెలుపుతున్నది. అవి: జిల్లాపరిషత్, తాలూకా, గ్రామ పంచాయతీ.
-20 లక్షల కంటే జనాభా తక్కువగా ఉన్న రాష్ర్టాల్లో మాధ్యమిక సంస్థల ఏర్పాటు నుంచి మినహాయింపు ఉంది.

ప్రకరణ 243(సి): పంచాయతీల నిర్మాణం
1. గ్రామపంచాయతీ, పంచాయతీ సమితి, జిల్లాపరిషత్‌ల సభ్యులు ఓటర్ల ద్వారా ప్రత్యక్షంగా ఎన్నికవుతారు.
2. 2వ, 3వ స్థాయిల్లో అధ్యక్షుల ఎన్నిక కచ్చితంగా పరోక్ష పద్ధతిలోనే జరగాలి.
3. ఆ రాష్ట్ర శాసన నిర్మాణశాఖ నిర్ణయించిన మేరకు ఆ గ్రామ సర్పంచ్ ఎన్నిక ప్రత్యక్షంగా లేదా పరోక్షంగా ఉండవచ్చు.

ప్రకరణ 243(డి): సీట్ల రిజర్వేషన్
1. పంచాయతీరాజ్ అన్ని స్థాయిల్లో ఎస్సీ, ఎస్టీలకు జనాభా ప్రాతిపదికన రిజర్వేషన్లను కల్పించాలి.
2. ఎస్సీ, ఎస్టీలకు కేటాయించిన స్థానాల్లో అదే వర్గానికి చెందిన మహిళలకు 1/3 వంతు సీట్లను రిజర్వ్ చేయాలి.
3. మహిళలకు పంచాయతీరాజ్ వ్యవస్థ అన్ని స్థాయిల్లో 1/3వ వంతుకు తగ్గకుండా రిజర్వేషన్లను కల్పించాలి (ఎస్సీ, ఎస్టీ, మహిళలను కలుపుకుని).
4. సర్పంచ్, మాధ్యమిక స్థాయి, జిల్లా పంచాయతీ అధ్యక్ష పదవుల్లో షెడ్యూల్డ్ కులాలు, తెగలు, మహిళలకు కేటాయించాల్సిన సీట్లను ఆ రాష్ట్ర శాసనసభ నిర్ధారిస్తుంది.
5. రిజర్వేషన్ల గురించి ఆ రాష్ట్ర శాసననిర్మాణశాఖ చట్టాన్ని రూపొందిస్తుంది. అంతే తప్ప 73వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం బీసీలకు రిజర్వేషన్లు కల్పించదు.
-దేశంలో పంచాయతీల్లో 50 శాతం రిజర్వేషన్లు కల్పించిన మొదటి రాష్ట్రం – బీహార్
-ప్రస్తుతం దేశంలో పంచాయతీరాజ్ సంస్థల్లో మహిళలకు 50 శాతం రిజర్వేషన్లు కల్పిస్తున్న రాష్ర్టాలు బీహార్, గుజరాత్, మధ్యప్రదేశ్, ఛత్తీస్‌గఢ్, ఉత్తరాఖండ్, రాజస్థాన్, హిమాచల్‌ప్రదేశ్, ఆంధ్రప్రదేశ్, జార్ఖండ్, కేరళ, అసోం, మహారాష్ట్ర, కర్ణాటక, ఒడిశా, త్రిపుర, పశ్చిమబెంగాల్.

ప్రకరణ 243(ఇ): పంచాయతీల కాలపరిమితి
1. ఈ చట్టాన్ని అనుసరించి అన్ని స్థాయిల్లోనూ సభ్యులు, అధ్యక్షుల పదవీకాలం ఐదేండ్లు.
2. ఒకవేళ ఐదేండ్ల లోపు ఒక వ్యవస్థ రద్దయితే 6 నెలల్లోపు ఎన్నికలు నిర్వహించాలి.
3. ఒకవేళ పదవీకాలం 6 నెలలే ఉంటే ప్రత్యేకంగా ఎన్నికలు నిర్వహించాల్సిన అవసరం లేదు.

ప్రకరణ 243(ఎఫ్): సభ్యత్వానికి అనర్హత
1. పంచాయతీరాజ్ వ్యవస్థలోని అన్ని స్థాయిల్లోనూ అధ్యక్షులు, సభ్యులు వారి అర్హతలు, అనర్హతలను నిర్ణయించే అధికారం రాష్ట్ర శాసన నిర్మాణశాఖకు ఉంటుంది.
2. పార్లమెంటు, శాసనసభలకు పోటీచేసే అభ్యర్థులకు వర్తించే అర్హతలు, అనర్హతలు స్థానిక సంస్థలకు వర్తిస్తాయి.
3. స్థానిక సంస్థలకు పోటీచేయడానికి కనీస వయస్సు 21 ఏండ్లు ఉండాలి.
4. ఆ సంస్థ పరిధిలో ఓటరుగా నమోదై ఉండాలి.
5. 1995 నుంచి ఇద్దరి కంటే ఎక్కువ సంతానం కలిగి ఉన్నవారు పోటీకి అనర్హులు.

ప్రకరణ 243(జి): పంచాయతీల అధికారాలు, హక్కులు, బాధ్యతలు
-11వ షెడ్యూల్‌లోని 29 అంశాలపై స్థానిక సంస్థలకు అధికారాలు బదిలీ చేయాలి.
-29 అంశాల్లోని 12 అంశాలు తప్పనిసరిగా బదిలీ చేయాలి.
-మిగిలిన 17 అంశాలు ఐచ్ఛిక విధులుగా ఉంటాయి.
1. వ్యవసాయం, వ్యవసాయ విస్తరణ 2. భూమి అభివృద్ధి, భూసంస్కరణలు, మృత్తికా సంరక్షణ 3. చిన్నతరహా నీటిపారుదల, నీటి వనరుల నిర్వహణ 4. చేపల పెంపకం, 5. సామాజిక అడవుల పెంపకం 6. గౌణ అటవీ ఉత్పత్తులు 7. చిన్నతరహా పరిశ్రమలు 8. ఖాదీ గ్రామీణ కుటీర పరిశ్రమలు 9. గ్రామీణ గృహవసతి 10. తాగునీరు 11. ఇంధనం, పశుగ్రాసం 12. రోడ్లు, వంతెనలు, జలమార్గాలు, పడవలు వంటి రవాణా సౌకర్యాలు 13. పశుపోషణ, పాడి పరిశ్రమ, కోళ్ల పరిశ్రమ 14. గ్రామీణ విద్యుదీకరణ, విద్యుత్ పంపిణీ 15. సాంప్రదాయేతర శక్తి వనరులు 16. పేదరిక నిర్మూలన పథకాలు 17. ప్రాథమిక, ఉన్నత విద్య 18. సాంకేతిక శిక్షణ 19. వయోజన విద్య, వృత్తి విద్య 20. గ్రంథాలయాలు 21. సాంస్కృతిక కార్యకలాపాలు 22. మార్కెట్ ధరలు 23. ఆరోగ్యం, పారిశుద్ధ్యం, వైద్యశాలలు, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రాలు 24. కుటుంబ నియంత్రణ 25. మహిళా శిశు సంక్షేమం 26. సాంఘిక సంక్షేమం (శారీరక, మానసిక వికలాంగుల సంక్షేమం) 27. ప్రజాపంపిణీ వ్యవస్థ 28. బలహీన వర్గాల సంక్షేమం 29. సామాజిక సంపద, ఆస్తుల సంరక్షణ.

ప్రకరణ 243(హెచ్): పన్నులు, నిధులు, ఆదాయాలు
1. రాష్ట్ర శాసననిర్మాణశాఖ నిర్ణయించిన మేరకు పన్నుల విధింపు, వసూలు. 2. రాష్ట్ర ప్రభుత్వం విధించి వసూలు చేసే కొన్ని పన్నుల్లో వాటా. 3. రాష్ట్ర ప్రభుత్వం అందించే గ్రాంట్లు. 4. పంచాయతీలకు సంబంధించి నిధులను జమచేయడానికి, ఆ సొమ్మును ఖర్చు చేయడానికి రాష్ట్ర శాసననిర్మాణశాఖ ఒక ప్రత్యేక నిధిని ఏర్పాటు చేయవచ్చు. 5. పంచాయతీల ఆర్థిక వనరులు
ఎ) పన్నుల ద్వారా వచ్చే ఆదాయం: ఇంటి పన్ను, వృత్తి పన్ను, ఆస్తుల బదిలీ పన్ను, భూమి శిస్తు, వాహన పన్ను, జంతువులపై పన్ను, ప్రకటనలపై పన్ను, దుకాణాలపై పన్ను.
బి) ఆస్తుల నుంచి వచ్చే ఆదాయం: తన మూలధనం నుంచి వచ్చే ఆదాయం, విశ్రాంతి భవనాలు, ఖాళీ స్థలాలు, మార్కెట్లపై వచ్చే ఆదాయం.
సి) ప్రభుత్వ సహాయక గ్రాంట్లు
డి) సమాజాభివృద్ధి కార్యక్రమాలపై కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు అందించే గ్రాంట్లు.
ఇ) దాతల ద్వారా వచ్చే ఆదాయం

ప్రకరణ 243(ఐ): పంచాయతీల ఆర్థికస్థితి సమీక్ష కోసం ఆర్థిక కమిషన్.
1. ఆర్థిక సంఘం నిర్మాణం, సభ్యుల నియామకం, వారి అర్హతలు, పదవీకాలం మొదలైన వాటికి సంబంధించి రాష్ట్రశాసననిర్మాణశాఖ, చట్టాలను రూపొందించవచ్చు.
2. ఈ నిబంధన ప్రకారం ప్రతి రాష్ర్టానికి ఒక రాష్ట్ర ఆర్థిక సంఘం ఏర్పాటు కావాలి.
3. ఆర్థిక సంఘంలో ఒక అధ్యక్షుడు, నలుగురు సభ్యులు ఉంటారు. 4. వీరిని గవర్నర్ నియమిస్తారు.
5. వీరు తమ రాజీనామాలను గవర్నర్‌కు సమర్పించాలి. పదవీకాలం గవర్నర్ సూచించిన (నిర్ణయించిన) మేరకు (ఐదేండ్ల) ఉంటుంది.
6. రాష్ట్ర ప్రభుత్వానికి, పంచాయతీరాజ్ వ్యవస్థల మధ్య ఆర్థిక వనరుల పంపిణీ.
7. పంచాయతీరాజ్ వ్యవస్థలకు ఇవ్వాల్సిన సహాయక గ్రాంట్లను సకాలంలో అందేటట్లు చూడటం
8. రాష్ట్ర ఆర్థిక సంఘం తన నివేదికను గవర్నర్‌కు సమర్పింస్తుంది. 9. గవర్నర్ ఆ నివేదికను రాష్ట్ర శాసన నిర్మాణశాఖకు సమర్పిస్తారు.

ప్రకరణ 243(జె): ఆడిటింగ్: 1. పంచాయతీ ఖర్చులను రికార్డు చేయడం, వాటి ఆడిటింగ్‌లకు సంబంధించి తగిన శాసనాలను రాష్ట్ర శాసననిర్మాణశాఖ రూపొందిస్తుంది.

ప్రకరణ 243(కె): పంచాయతీ ఎన్నికల నిర్వహణ రాష్ట్ర ఎన్నికల సంఘం బాధ్యత.
1. స్థానిక సంస్థల ఎన్నికల నిర్వహణకు రాష్ట్రస్థాయిలో ఎన్నికల సంఘాల ఏర్పాటును సూచిస్తున్నది.
2. రాష్ట్ర ఎలక్షన్ కమిషనర్‌ను గవర్నర్ నియమిస్తారు.
3. కమిషనర్‌ను, హైకోర్టు న్యాయమూర్తిని తొలగించే పద్ధతి (రాష్ట్రపతి తొలగిస్తారు)లోనే తొలగిస్తారు.

ప్రకరణ 243(ఎల్): కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలకు ఈ విభాగం అన్వయించడం.
1. 73వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టాన్ని అనుసరించి 9వ భాగం కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాల్లో వర్తిస్తుందని, వర్తించదని లేదా ఒక కేంద్రపాలిత ప్రాంతంలో కొన్ని ప్రాంతాలకే వర్తిస్తుందని రాష్ట్రపతి ఉత్తర్వులను జారీ చేయవచ్చు.

ప్రకరణ 243(ఎం): ఈ విభాగం వర్తించని ప్రాంతాలు (మినహాయింపులు).
1. 244(1)లో పేర్కొన్న షెడ్యూల్డ్ ప్రాంతాలు
2. 244(3)లో పేర్కొన్న షెడ్యూల్డ్ తెగల ప్రాంతాల్లో ఈ విభాగం వర్తించదు.
3. నాగాలాండ్, మేఘాలయ, మిజోరం, జమ్ముకశ్మీర్ రాష్ర్టాల్లో ఈ విభాగం వర్తించదు.
4. మణిపూర్ రాష్ట్రంలో జిల్లా కౌన్సిల్ అమల్లో ఉన్న ప్రాంతాల్లో ఈ చట్టం వర్తించదు.
5. పశ్చిమ బెంగాల్ డార్జిలింగ్ జిల్లాలోని గూర్ఖాహిల్ కౌన్సిల్ ప్రాంతంలో కూడా ఈ చట్టం వర్తించదు.

ప్రకరణ 243(ఎన్): పూర్వశాసనాల కొనసాగింపు
1. ఈ చట్టం అమల్లోకి వచ్చిన తేదీ నుంచి ఏడాదిలోపు అన్ని రాష్ర్టాల్లో పూర్వపు శాసనాల ప్రకారమే పంచాయతీరాజ్ వ్యవస్థ అమల్లో ఉంటుంది. (ఏప్రిల్ 24, 1993 నుంచి ఏప్రిల్ 24, 1994లోపు)
2. ఈ చట్టంలోని అంశాలను, రాష్ట్ర శాసనసభలో సగం మంది కంటే ఎక్కువ హాజరై ఆపై ఓటు వేసిన వారిలో 2/3 వంతు మెజారిటీతో 73వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం మౌలిక లక్షణాలకు లోబడి పంచాయతీరాజ్ చట్టాన్ని రూపొందించుకోవాల్సి ఉంటుంది.

ప్రకరణ 243(ఒ): న్యాయస్థానాల జోక్యంపై పరిమితులు – ట్రిబ్యునళ్లు
1. పంచాయతీరాజ్ వ్యవస్థలోని నియోజకవర్గాల ఏర్పాటు, నియోజకవర్గాల సీట్ల కేటాయింపునకు సంబంధించి ఏ న్యాయస్థానంలో ప్రశ్నించడానికి వీల్లేదు.
2. పంచాయతీరాజ్ ఎన్నికల వివాదాల విచారణ నిమిత్తం ఆ రాష్ట్ర శాసన నిర్మాణశాఖ ఒక ప్రత్యేక అథారిటీని ఏర్పాటు చేయవచ్చు.

73వ రాజ్యాంగ సవరణ అమలు
-దేశంలోని అన్ని రాష్ర్టాల్లో ఆర్థిక సంఘాలను ఏర్పాటు చేశారు. అన్ని రాష్ర్టాల్ల్లో ఎన్నికల సంఘాలను ఏర్పాటు చేశారు. 11వ షెడ్యూల్‌లోని 29 అంశాలపై స్థానిక సంస్థలకు అధికారాలను బదిలీ చేసిన రాష్ట్రాలు: పశ్చిమ బెంగాల్, కేరళ, కర్ణాటక.
-73వ సవరణ తర్వాత 3 స్థాయిల్లోని సంస్థలకు గ్రామ స్వరాజ్ పేరుతో ప్రత్యక్ష ఎన్నికలు నిర్వహించిన రాష్ర్టం- మధ్యప్రదేశ్
-స్థానిక సంస్థల ప్రతినిధులు సమర్థవంతంగా పనిచేయనప్పుడు మధ్యలోనే వారిని తొలగించే రీకాల్ పద్ధతిని ప్రవేశపెట్టాలని సూచించినవారు- మహాత్మాగాంధీ
-మధ్యప్రదేశ్ ప్రభుత్వం ప్రయోగాత్మకంగా స్థానిక సంస్థల ప్రతినిధులను వెనుకకు పిలిచే పద్ధతిని ప్రవేశపెట్టింది. రీకాల్ ద్వారా తొలగింపునకు గురైన మొదటివ్యక్తి- చాబ్రా నగరపాలక అధ్యక్షుడు
-స్థానిక సంస్థల్లో 50 శాతం స్థానాలను మహిళలకు కేటాయించిన మొదటి రాష్ట్రం- బీహార్
-పంచాయతీరాజ్ సంస్థలపై రాజస్థాన్ ప్రభుత్వం సాదిక్ అలీ కమిటీని ఏర్పాటు చేసింది. ఈ కమిటీ గ్రామసభ సమావేశాలు సరిగా జరగడంలేదని సిఫారసు చేసింది. రాజస్థాన్ ప్రభుత్వం గ్రామసభ పనితీరును మెరుగుపర్చడానికి గిరిధర్‌లాల్ వ్యాస్ కమిటీని నియమించింది.
-స్థానిక సంస్థల ప్రతినిధులకు గ్రావ్‌ుశాట్ ఉపగ్రహ చానెల్ ద్వారా శిక్షణనిస్తున్న రాష్ర్టం- కర్ణాటక
-స్థానిక సంస్థల ఎన్నికల్లో ఓటు వేయడం తప్పనిసరి చేస్తూ చట్టం చేసిన రాష్ట్రం- గుజరాత్
-గ్రామసభ ద్వారానే ప్రభుత్వ పథకాల లబ్ధిదారులను ఎంపిక చేస్తున్న రాష్ట్రం- కేరళ
-విలేజ్ డెవలప్‌మెంట్ కౌన్సిల్ పేరుతో గ్రామీణ సంస్థలను ఏర్పాటు చేసిన రాష్ట్రం- హర్యానా
-1978 నుంచి నియమబద్ధంగా నేటివరకు స్థానిక సంస్థలకు ఎన్నికలు నిర్వహిస్తున్న రాష్ట్రం- పశ్చిమ బెంగాల్
-ఎస్సీలు లేని కారణంగా స్థానిక సంస్థల్లో ఎస్సీ రిజర్వేషన్లను రద్దు చేసిన రాష్ట్రం- అరుణాచల్‌ప్రదేశ్
-షెడ్యూల్డ్ జాతుల నివాస ప్రాంతాల్లోనూ స్థానిక సంస్థల ఏర్పాటుకు చట్టసవరణ చేసిన సంవత్సరం- 1996
-కేంద్ర ప్రభుత్వంలో ప్రత్యేకంగా పంచాయతీరాజ్ మంత్రిత్వశాఖను 2004లో ఏర్పాటు చేశారు.
-దేశంలో నేటివరకు ఆంధ్రప్రదేశ్‌తో సహా కేవలం 10 రాష్ర్టాల్లో మాత్రమే జిల్లా ప్రణాళికా బోర్డులను ఏర్పాటు చేశారు. జిల్లా స్థాయిలో సామాజిక న్యాయ కమిటీల ఏర్పాటును సూచించిన కమిటీ- జలగం వెంగళరావు కమిటీ.
-స్థానిక సంస్థల ప్రతినిధులకు శిక్షణ ఇవ్వడానికి ఇగ్నోతో కేంద్రప్రభుత్వం ఇటీవల ఒప్పందం కుదుర్చుకుంది.
-2009, అక్టోబర్ 2 నుంచి 2010, అక్టోబర్ 2 మధ్య ఏడాదిని గ్రామసభ సంవత్సరంగా నిర్వహించారు.
-2010 నుంచి ఏప్రిల్ 24ను జాతీయ పంచాయతీరాజ్ దినోత్సవంగా నిర్వహిస్తున్నారు.
-పంచాయతీలో ప్రాతినిధ్యం వహించే ఇంపీరియా ఇన్ ఇంపీరియో అంటే రాష్ర్టంలో రాష్ర్టం అని అర్థం.

గ్రామ పంచాయతీ
-పంచాయతీరాజ్ సంస్థల్లో ప్రాతిపదిక, ప్రాథమిక సంస్థగా గ్రామ పంచాయతీని పేర్కొనవచ్చు.
-రాష్ట్ర శాసనసభ, రాష్ట్ర ప్రభుత్వం నిర్ణయించే మార్గదర్శక సూత్రాలను అనుసరించి కలెక్టర్ లేదా రాష్ట్ర పంచాయతీరాజ్ కమిషనర్ గ్రామపంచాయతీలను ఏర్పాటు చేస్తారు.
-పంచాయతీరాజ్ వ్యవస్థ ఏర్పాటుపై రాష్ట్ర శాసనసభ రూపొందించే చట్టాలు ఉన్నతమైనవి.
-300 జనాభా కలిగిన ఒక షెడ్యూల్డ్ ప్రాంతానికి లేదా వెనుకబడిన ఒక ప్రాంతానికి ఒక గ్రామ పంచాయతీ ఏర్పాటు చేయవచ్చు.
-సాధారణంగా 500 మందికి ఒక గ్రామ పంచాయతీని ఏర్పాటు చేయవచ్చు.

గ్రామపంచాయతీలు 2 రకాలు అవి..
1. మేజర్ గ్రామపంచాయతీలు: రూ. 60,000 కంటే ఎక్కువ వార్షికాదాయం ఉన్నవి.
2. మైనర్ గ్రామపంచాయతీలు: రూ. 60,000 కంటే తక్కువ వార్షికాదాయం ఉన్నవి
-గ్రామపంచాయతీల్లోని వార్డు సభ్యుల సంఖ్యను కింది విధంగా నిర్ణయిస్తారు.

గ్రామసభ
-బల్వంత్‌రాయ్ మెహతా కమిటీ గ్రామసభను ప్రస్తావించలేదు.
-గ్రామ పంచాయతీకి ప్రాతిపదికగా గ్రామసభ పనిచేస్తుంది.
-గ్రామంలోని ఓటర్లందరూ దీనిలోని సభ్యులు.
-ఏడాదిలో కనీసం 2 సార్లు సమావేశమవుతుంది. ఏప్రిల్ 14, అక్టోబర్ 3.
-సమావేశానికి అధ్యక్షుడు గ్రామ సర్పంచ్.
-సర్పంచ్ హాజరుకాకపోతే ఉపసర్పంచ్ అధ్యక్షత వహిస్తారు.
-గ్రామసభకు కోరం నిర్దేశించలేదు.
-1/10వ వంతు మంది సభ్యుల కోరికపై ప్రత్యేక సమావేశాలు నిర్వహించవచ్చు.
-ఒకవేళ సర్పంచ్, ఉపసర్పంచ్ ప్రత్యేక సమావేశాలు నిర్వహించకపోతే జిల్లా పంచాయతీరాజ్ శాఖాధికారి ప్రత్యేక సమావేశాలు నిర్వహించవచ్చు.
-గ్రామ బడ్జెట్ ఆమోదంలో గ్రామసభ కీలకం
-గ్రామ పంచాయతీ గ్రామసభకు బాధ్యత వహిస్తుంది.
-గ్రామాభివృద్ధికి అవసరమైన విధానాలను రూపొందించడంలో కీలకపాత్ర వహిస్తుంది.

గ్రామపంచాయతీ
-జనాభాననుసరించి ఆ గ్రామంలో వార్డుల సంఖ్యను నిర్ణయిస్తారు. వార్డు సభ్యులకు రిజర్వేషన్లు వర్తిస్తాయి.
-రెవెన్యూ డివిజన్ స్థాయిలో (ఆర్డీవో) వార్డు సభ్యుల రిజర్వేషన్లు నిర్ణయమవుతాయి.
-ఎస్సీ, ఎస్టీ జనాభాను అనుసరించి, బీసీలకు 34 శాతం స్థానాలు కేటాయిస్తారు.
-వార్డు సభ్యులు ఉపసర్పంచ్‌ను ఎన్నుకుంటారు.
-ఉపసర్పంచ్ స్థానాలకు రిజర్వేషన్లు వర్తించవు.
-వార్డు సభ్యులుగా పోటీచేసేవారు రూ. 500, ఎస్సీ, ఎస్టీలు రూ. 250 డిపాజిట్‌గా చెల్లించాలి.
-వార్డు మెంబర్‌గా పోటీచేసే అభ్యర్థి వ్యయపరిమితి గ్రామ జనాభా పదివేల కంటే ఎక్కువ ఉంటే రూ. 10,000, జనాభా పదివేల కంటే తక్కువ ఉంటే రూ. 6,000.
-గ్రామపంచాయతీ సమావేశం 30 రోజులకోసారి తప్పనిసరి. గ్రామపంచాయతీ సమావేశాల కోరం 1/3వ వంతు.
-కోరం సభ్యుల కోరిక మేరకు ప్రత్యేక సమావేశాలు నిర్వహించవచ్చు. వరుసగా 90 రోజులు సమావేశాలు నిర్వహించనివారిపై కలెక్టర్ చర్య తీసుకోవచ్చు.
-వార్డు సభ్యులు స్టేజ్-2 అధికారి సమక్షంలో ప్రమాణం చేస్తారు. వార్డు సభ్యులు తమ రాజీనామాను మండల డెవలప్‌మెంట్ ఆఫీసర్‌కు అందిస్తారు.
-ఉపసర్పంచ్‌పై అవిశ్వాస తీర్మానం ప్రవేశపెట్టవచ్చు.
-ఉపసర్పంచ్ పదవీకాలంలో ఒక్కసారి మాత్రమే అవిశ్వాస తీర్మానం ప్రవేశపెట్టాలి.
-ఉపసర్పంచ్ పదవి ఏ కారణంతోనైనా ఖాళీ అయితే 30 రోజుల్లోగా నూతన ఉపసర్పంచ్‌ను ఎన్నుకోవాలి.
-అవిశ్వాస తీర్మానాన్ని ప్రతిపాదించేటప్పుడు కనీసం 2/3వ వంతు సభ్యుల సంతకాలతో కూడిన నోటీసును ఆర్డీవోకు అందించాలి. నోటీసును స్వీకరించిన ఆర్డీవో నెలరోజుల్లోగా ప్రత్యేక సమావేశం ఏర్పాటు చేస్తారు.
-మొత్తం సభ్యుల సంఖ్యలో మెజార్టీ సభ్యుల సంఖ్యను కోరంగా భావిస్తారు. సాధారణ మెజార్టీతో ఉపసర్పంచ్‌ను తొలగించవచ్చు. కోరం లేకపోవడంవల్ల అవిశ్వాస తీర్మానంపై చర్చించే సమావేశాలు వరుసగా 3 సార్లు వాయిదా పడితే ఆ తీర్మానం వీగిపోయినట్లుగా భావించాలి.
-వార్డు సభ్యులకు ఎలాంటి వేతనాలు ఉండవు. సమావేశాలు నిర్వహించేటప్పుడు రూ. 75 సిట్టింగ్ ఫీజుగా చెల్లిస్తారు.
-గ్రామ పంచాయతీ గ్రామపాలనలో కార్యనిర్వాహకశాఖ.

సర్పంచ్
-సాధారణ ఓటర్లతో ప్రత్యక్ష పద్ధతిన ఎన్నికవుతారు. సాధారణ రిజర్వేషన్లు సర్పంచ్ స్థానాలకు వర్తిస్తాయి.
-జిల్లాను ఒక యూనిట్‌గా తీసుకొని సర్పంచ్ స్థానాలకు రిజర్వేషన్లు నిర్ణయమవుతాయి.
-గ్రామసభ, గ్రామపంచాయతీలకు అధ్యక్షత వహించే సర్పంచ్ మండల పరిషత్ సమావేశాలకు శాశ్వత ఆహ్వానితులుగా హాజరవుతారు.
-సర్పంచ్‌గా పోటీచేసే సాధారణ అభ్యర్థులు రూ. 2,000, ఎస్సీ, ఎస్టీలు రూ. 1,000 డిపాజిట్‌గా చెల్లించాలి.
-డిపాజిట్ పొందడానికి 1/6వ వంతు ఓట్లు పొందాలి.
-సర్పంచ్‌లకు తెలంగాణలో రూ. 5000, ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో రూ. 3000 గౌరవ వేతనం లభిస్తుంది.
-సర్పంచ్‌గా పోటీచేసే అభ్యర్థి వ్యయపరిమితి గ్రామ జనాభా పదివేల కంటే ఎక్కువ ఉంటే రూ. 80,000, పదివేల కంటే తక్కువ ఉంటే రూ. 40,000.
-ఇటీవల తెలంగాణ ప్రభుత్వం ఈ వ్యయాన్ని లక్షకు పెచింది.
-స్టేజ్-2 అధికారి సమక్షంలో ప్రమాణ స్వీకారం చేస్తారు
-రాజీనామా పత్రాన్ని జిల్లా పంచాయతీరాజ్ శాఖాధికారికి అందివ్వాలి. సర్పంచ్‌లను అవిశ్వాస తీర్మానం ద్వారా తొలగించలేరు.
-సర్పంచ్ పదవి ఏ కారణంతోనైనా ఖాళీ అయితే 4 నెలల్లోగా తిరిగి ఎన్నిక నిర్వహించాలి.
-ఒకవేళ పదవీకాలం 6 నెలల కంటే తక్కువగా ఉన్నట్లయితే ఉపఎన్నిక అవసరం లేదు.
-సర్పంచ్‌లు ఖర్చుల ఆడిట్ నివేదికను సమర్పించనప్పుడు, చెక్ పవర్‌ను దుర్వినియోగం చేసిన సందర్భాల్లో, సమావేశాలు నిర్వహించని సందర్భాల్లో వారిని కలెక్టర్ సస్పెండ్ చేయవచ్చు.
-పంచాయతీరాజ్ శాఖ విచారణలో అవకతవకలు నిరూపణ అయితే వారిని తొలగించే ఉత్తర్వులు కలెక్టర్ జారీచేస్తారు.
-గ్రామాధికారి సహకారంతో గ్రామపంచాయతీ ఎజెండాను సర్పంచ్ రూపొందిస్తారు. పంచాయతీ తీర్మానాలను అమలుచేయడంలో సర్పంచే కీలక ప్రాత్రధారి.
-1984లో గ్రామాధికారుల వ్యవస్థను రద్దు చేసిన తర్వాత ప్రభుత్వం నియమించిన వీడీవోలు గ్రామం, పంచాయతీలో సీఈవోలుగా వ్యవహరిస్తున్నారు.
-పంచాయతీ తీర్మానాలను పంచాయతీరాజ్ శాఖకు గ్రామాధికారి పంచాయతీ కార్యదర్శికి పంపిస్తారు.
-తీర్మానాల అమల్లో సీఈవోగా వ్యవహరిస్తారు.
-సర్పంచ్, ఉపసర్పంచ్ స్థానాలు ఖాళీగా ఉన్నప్పుడు జిల్లా పంచాయతీరాజ్ శాఖాధికారి ఆదేశాల మేరకు గ్రామ పాలనా బాధ్యతలను వీడీవో లేదా పంచాయతీ కార్యదర్శి నిర్వహిస్తారు.
-పంచాయతీరాజ్ వ్యవస్థలో 3 స్థాయిల్లోని సంస్థల్లో పన్నులు వేసే అధికారం కేవలం పంచాయతీకే ఉన్నది.
-ఎన్నికలకు సంబంధించిన నేరాలకు పాల్పడిన వ్యక్తికి న్యాయస్థానం శిక్ష విధిస్తే ఆ వ్యక్తి శిక్ష విధించిన రోజు నుంచి ఆరేండ్ల వరకు ఎన్నికల్లో పోటీ చేయరాదు.

మండల పరిషత్
-పంచాయతీరాజ్ వ్యవస్థలో మాధ్యమిక వ్యవస్థ మండల పరిషత్
-ఒక మండలాన్ని ఎంపీటీసీలుగా విభజిస్తారు.

ఎంపీటీసీ- మండల పరిషత్ టెరిటోరియల్ కాన్‌స్టిట్యూయన్సీ
-3000 – 4000 జనాభా నివసించే గ్రామీణ ప్రాంతాలను కలిపి ఒక ఎంపీటీసీగా ఏర్పాటు చేస్తారు.
-మండల పరిషత్‌లో కనిష్ఠ ఎంపీటీసీల సంఖ్య 7, గరిష్ఠ ఎంపీటీసీల సంఖ్య 23.
-ఎంపీటీసీలు పార్టీ ప్రాతిపదికపై ఎన్నికవుతారు.
-సార్వత్రిక వయోజన ఓటుహక్కు ప్రాతిపదికపై ఎన్నికవుతారు. ఎంపీటీసీలుగా పోటీచేయడానికి ఆ మండల పరిధిలో ఓటరై ఉండాలి.
-సాధారణ అభ్యర్థులు రూ. 2500, ఎస్సీ, ఎస్టీలు రూ. 1250 డిపాజిట్‌గా చెల్లించాలి.
-ఎంపీటీసీగా పోటీచేసే అభ్యర్థి వ్యయపరిమితి రూ. లక్ష.
-ఎన్నికల రిటర్నింగ్ అధికారి సమక్షంలో గెలుపొందినవారు ప్రమాణం చేస్తారు.
-ఎంపీడీవో సమక్షంలో ఎంపీపీ ప్రమాణం చేస్తారు.
-ఎంపీటీసీ స్థానాలకు రిజర్వేషన్లు వర్తిస్తాయి.
-ఎంపీపీ, ఎంపీటీసీ స్థానాల రిజర్వేషన్లను జిల్లాస్థాయిలో జనాభా ప్రాతిపదికపై నిర్ణయిస్తారు.
-మండల పరిషత్ చైర్మన్, వైస్ చైర్మన్లను ఎంపీటీసీలు ఎన్నుకుంటారు. వీరిని ఎన్నుకునేటప్పుడు ఎక్స్ అఫీషియో సభ్యులకు ఓటుహక్కు ఉండదు.
-వైస్ చైర్మన్ స్థానాలకు రిజర్వేషన్లు వర్తించవు.
-పరిషత్ సమావేశాలకు చైర్మన్ అధ్యక్షుడు. చైర్మన్ లేకపోతే వైస్ చైర్మన్ అధ్యక్షుడు.
-ప్రతి 30 రోజులకోసారి తప్పనిసరిగా సమావేశమవ్వాలి. సమావేశాల నిర్వహణకు కోరం సభ్యులు 1/3వ వంతు అవసరం. కోరం సభ్యుల కోరిక మేరకు ప్రత్యేకంగా సమావేశం కావచ్చు.
-చైర్మన్, వైస్ చైర్మన్లు ప్రత్యేక సమావేశాల ఏర్పాటుకు నిరాకరిస్తే జిల్లా పంచాయతీరాజ్ శాఖ అధికారి ఆదేశానుసారం ప్రత్యేక సమావేశం నిర్వహించాలి.
-ఈ సమావేశాల్లో చేసే తీర్మానాలకు చట్టబద్ధత ఉంటుంది. మండల పరిషత్‌కు ఒక మైనార్టీ సభ్యుడిని కో ఆప్ట్ చేసుకునే అధికారముంది.
-మండల పరిషత్ సమావేశాలకు మండలంలోని సర్పంచ్‌లు, కలెక్టర్ శాశ్వత ఆహ్వానితులుగా హాజరుకావచ్చు.
-ఎమ్మెల్యే, లోక్‌సభ సభ్యులు ఎక్స్ అఫీషియో సభ్యులుగా హాజరుకావచ్చు.
-ఓటరుగా నమోదైన రాజ్యసభ సభ్యులు, ఎమ్మెల్సీలు కూడా ఎక్స్ అఫీషియో సభ్యులుగా హాజరుకావచ్చు.
-చైర్మన్, వైస్ చైర్మన్ల ఎన్నికలో కేవలం ఎంపీటీసీలు మాత్రమే పాల్గొంటారు. మిగతావారికి అవకాశం లేదు. ఏదైనా ప్రత్యేక అంశంపై చర్చ జరిగేటప్పుడు ఆ రంగంలో నిష్ణాతులైన ప్రముఖులను సమావేశాలకు హాజరుకావాలని ఎంపీపీ కోరవచ్చు.
-చైర్మన్, వైస్ చైర్మన్ల ఎన్నిక బహిరంగ ఓటు విధానం ద్వారా అంటే చేతులెత్తడం ద్వారా జరుగుతుంది.
-ఎన్నికలో బలాబలాలు సమానమైతే లాటరీ ద్వారా విజేతను నిర్ణయిస్తారు.
-ఎంపీపీల గౌరవ వేతనం తెలంగాణలో రూ. 10,000, ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో రూ. 6,000
-ఎంపీటీసీల గౌరవ వేతనం తెలంగాణలో రూ. 5000, ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో రూ. 3,000
-సమావేశాల సందర్భంగా, ఇతర విధుల్ని నిర్వర్తించేటప్పుడు టీఏ, డీఏలు అదనం
-ఎంపీపీ జిల్లా పరిషత్ సమావేశాలకు శాశ్వత ఆహ్వానితులు. మండల విద్యా కమిటీకి ఎంపీపీ అధ్యక్షత వహిస్తారు. పరిషత్ సమావేశాల్లో నియమనిబంధనలను ధిక్కరించిన సభ్యులపై ఎంపీపీ చర్య తీసుకోవచ్చు (4 నెలలు సస్పెండ్ చేయవచ్చు).
-చైర్మన్, వైస్ చైర్మన్లపై అవిశ్వాస తీర్మానం ప్రవేశపెట్టవచ్చు. వారి పదవీకాలంలో ఒకసారి మాత్రమే ఈ తీర్మానం ప్రవేశపెట్టవచ్చు.
-మండల పరిషత్‌లో విప్ వర్తిస్తుంది.
-పార్టీ గుర్తుపై ఎన్నికయినందున ఒక పార్టీ తరఫున గెలుపొందినవారు ఆ పార్టీ జారీచేసే విప్‌నకు విరుద్ధంగా వ్యవహరించినప్పుడు జిల్లా పంచాయతీరాజ్ శాఖాధికారి వారిని అనర్హులుగా ప్రకటించవచ్చు.
-అవిశ్వాస తీర్మానం ప్రవేశపెట్టాలంటే కనీసం 2/3వ వంతు సభ్యుల సంతకాలతో ఆర్డీవోకు నోటీసును అందజేయాలి.
-నెలరోజుల్లోగా ఆర్డీవో ప్రత్యేక సమావేశాన్ని ఏర్పాటు చేస్తారు. మొత్తం సభ్యుల సంఖ్యలో సగం కంటే ఎక్కువ మంది సమావేశానికి హాజరుకావాలి.
-సాధారణ మెజార్టీతో చైర్మన్, వైస్ చైర్మన్లను తొలగించవచ్చు. వరుసగా 3 సమావేశాలు కోరం లేకుండా వాయిదా వేసినట్లయితే ఆ తీర్మానం వీగిపోయినట్టే.
-మండల పరిషత్‌కు పన్నులు విధించే అధికారం లేదు.
-జిల్లా పరిషత్, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు కేటాయించిన నిధులను వినియోగిస్తుంది. అభివృద్ధిలో ఒక యూనిట్‌గా గ్రామాల మధ్య సమన్వయానికి కృషిచేస్తుంది.