కనిపించని ప్రళయం-భూకంపాలు

భూ అంతర్భాగంలో కొన్ని ప్రత్యేకమైన స్థలాల్లో కలిగే ఆకస్మిక చలనం వల్ల ప్రకంపనాల రూపంలో శక్తి విడుదలవుతుంది. ఇది రాతి పొరల ద్వారా ప్రయాణించినప్పుడు భూమి కంపిస్తుంది.

భూకంపం
-భూమి ఉపరితలం ఆకస్మికంగా కదలడాన్ని భూకంపం అంటారు. ఇలాంటి భూ కంపాలను భూపటల విరూపకారక భూకంపాలు అంటారు.

భూకంప నాభి
-భూకంపం సంభవించే ప్రాంతాన్ని భూకంప నాభి అంటారు. లేదా భూకంపం సంభవించే అంతర్భౌమ బిందువును భూకంప నాభి అంటారు.

అధికేంద్రం
-భూకంప నాభిపై ఉన్న భూమి ఉపరితలంలోని ప్రాంతాన్ని అధికేంద్రం అంటారు. లేదా భూకంప నాభికి ఊర్ధ్వంగా ఉపరితలంపై ఉన్న కేంద్రాన్ని అధికేంద్రం అంటారు.
-భూకంప నాభి వద్ద ఉత్పత్తి (ప్రారంభమైన) తరంగాలు భూ అధికేంద్రం వద్దకు చేరి భూప్రకంపనాలు విడుదలవుతాయి. కాబట్టి సహజంగా అతి తీవ్రమైన నష్టం కూడా ఈ అధికేంద్రం వద్ద, పరిసర ప్రాంతాల్లోనే సంభవిస్తుంది.
-భూకంపాల్లో వెలువడే శక్తి తరంగాల రూపంలో ఉంటుంది.
-భూకంపాలు ఏర్పడినప్పుడు మూడు రకాలైన తరంగాలు వెలువడుతాయి. అవి…
1. P-తరంగాలు (Primary waves- ప్రాథమిక తరంగాలు)
2. S-తరంగాలు (Secondary waves-ద్వితీయ తరంగాలు)
3. L-తరంగాలు (Love waves- దీర్ఘ తరంగాలు)
-ఇవి భూకంప నాభి నుంచి అన్ని వైపులకు ప్రసరిస్తాయి.

P-తరంగాలు
-వీటిని ప్రాథమిక తరంగాలు అంటారు.
-ఇవి మిగిలిన తరంగాలకంటే 17 రెట్లు అధిక వేగంగా ప్రసరిస్తాయి. కాబట్టి ఇవి భూకంప నమోదు కేంద్రాలను ముందుగా చేరుతాయి.
-ఇవి ఘన, ద్రవ, వాయు పదార్థాలు లేదా మాధ్యమాలగుండా ప్రసరిస్తాయి.
-ఇవి తమ మార్గంలోని అణువులను (ప్రారంభ స్థానం నుంచి పయనించే దిశకు) ముందుకు, వెనుకకు ఊగిసలాడుతూ పయనిస్తాయి.

S-తరంగాలు
-వీటిని గౌణ లేదా ద్వితీయ తరంగాలు అంటారు.
-ఇవి P-తరంగాల తర్వాత భూకంప నమోదు కేంద్రాలను చేరుతాయి.
-ఇవి ద్రవ పదార్థా గుండా ప్రసరించలేవు.
-ఇవి భూ ఉపరితలంలో తరంగ మార్గానికి అణువులను (తరంగ ప్రసరణ దిశకు) లంబంగా (పైకి, కిందికి) ప్రసరింపజేస్తాయి.

L-తరంగాలు
-వీటిని లవ్ లేదా దీర్ఘ లేదా ర్యాలీ తరంగాలు అంటారు.
-ఇవి ఘన, ద్రవ, వాయు పదార్థాల నుంచి ప్రసరిస్తాయి.
-ఇవి భూ ఉపరితల తరంగ మార్గానికి లంబంగా పైకి కిందికి లవ్ తరంగాలుగా తరంగ మార్గానికి అనుగుణంగా సముద్ర కెరటంలా (ర్యాలీ తరంగాలు) ప్రసరిస్తాయి.

-ఈ మూడు తరంగాల పరిజ్ఞానం భూమి అంతర్నిర్మాణం గురించి తెలుసుకోవడానికి ఉపయోగపడుతుంది.
-భూకంప తరంగ లేఖిని: భూకంప తరంగాలను గుర్తించి నమోదు చేసే పరికరం.
-రిక్టర్ స్కేలు: భూకంప తరంగాల తీవ్రతను కొలిచే ప్రమాణం (రిక్టర్ ప్రమాణం).
-సిస్మోగ్రామ్: భూకంపాలను నమోదు చేసిన గ్రాఫ్‌ను భూకంప తరంగ చిత్రం లేదా భూకంప రేఖా చిత్రం అంటారు.

నాభిలోతు ఆధారంగా భూకంపాలు మూడు రకాలు. అవి..
1. అగాథ భూకంపాలు (Deep focus): వీటి నాభిలోతు 300 కి.మీ.ల కంటే ఎక్కువ ఉంటుంది. వీటినే లోతునాభి భూకంపాలు అంటారు. ఈ భూకంపాలు వేటి వల్ల సంభవిస్తాయో ఇప్పటికీ కనుక్కోలేకపోయారు.
2. మాధ్యమిక భూకంపాలు: ఇవి 30-55 కి.మీ.ల మధ్యలోతు వరకు వ్యాపించి ఉంటాయి.
3. గాథ భూకంపాలు: ఇవి ఉపరితలం నుంచి 55 కి.మీ. వరకు వ్యాపించి ఉంటాయి. ఈ భూకంపాలు తరచుగా సంభవిస్తాయి. వీటినే తక్కువ లోతు నాభి భూకంపాలు అంటారు.

భూకంపాలకు కారణాలు ఉపరితల కారణాలు
-కొత్తగా ఉద్భవిస్తున్న పర్వతాల వల్ల, గనులు కూలడం, సొరంగ మార్గాల పైకప్పులు కూలడం, అణ్వస్త ప్రయోగాలు చేపట్టడం, కొండ చరియలు విరగడం, భూపాతాలు, హిమ సంపాతాలు సంభవించడం వల్ల భూకంపాలు సంభవిస్తాయి.
-అగ్నిపర్వత సంబంధాల వల్ల
-పాతాళ సంబంధమైన కారణాల వల్ల
-అంతర్భూజల నిక్షేపాలను వినియోగించడంవల్ల చమురు నిక్షేపాల వల్ల.
-భూకంపాల ఫలితాలు: ధన, ప్రాణ, జంతు నష్టం.

సునామీ
-సముద్ర భూతలంపై సంభవించే భూకంపాల ఫలితంగా పెద్ద పెద్ద తరంగాలు ఏర్పడతాయి. వీటినే సునామీలు అంటారు.
-వీటి తరంగాల తరంగధైర్ఘ్యం 200 కి.మీ.ల వరకు, ప్రయాణవేగం 800 కి.మీ.ల వరకు ఉంటుంది.
-దీంతో వీటి ప్రయాణమార్గంలో అనేక విపత్తులు సంభవిస్తాయి.
-నదులు తమ గమనాన్ని మార్చుకుంటాయి.
-గనులు, నూతులు కూరుకుపోయి ఉంటాయి.
-కొన్ని ప్రాంతాలు కుంగిపోతాయి.

ఆధునిక భారతదేశంలో ప్రధాన భూకంపాలు
1. 1819- కచ్ భూకంపం
2. 1897- అసోం భూకంపం
3. 1904- బీహార్ నేపాల్ భూకంపం
4. 1950- అసోం భూకంపం
5. 1976- కొయనా భూకంపం (మహారాష్ట్ర)
6. 1992- ఉత్తరకాశీ భూకంపం (ఉత్తరాఖండ్)
7. 1993- లాతూర్ భూకంపం (మహారాష్ట్ర)
8. 2001- భుజ్ భూకంపం (గుజరాత్)

దేశంలో భూకంపాలు సంభవించే ప్రాంతాలు
-అసోం (గరిష్టంగా), హిమాలయాలు, గుజరాత్, మహారాష్ట్ర

ప్రపంచవ్యాప్తంగా భూకంపాల విస్తరణ
-ప్రపంచంలో భూపటలంలో ఉన్న రెండు నిర్ధిష్టమైన బలహీన ప్రదేశాల వెంబడి భూకంపాలు సంభవిస్తున్నాయి. అవి అగ్నిపర్వతాలు, ముడుత పర్వతాలు/భ్రంశాలు ఏర్పడిన ప్రదేశాల వెంబడి వస్తున్నాయి. ఇవన్నీ చాలావరకు సముద్ర గర్భాల్లో ఏర్పడుతున్నాయి.

వీటిని రెండు భాగాలుగా విభజించారు. అవి..
1. పసిఫిక్ పరివేష్టిత మేఖల
-ఇవి 68 శాతం వరకు ఉన్నాయి.
-ఇందులో ఉత్తర, దక్షిణ అమెరికా ఖండాల పశ్చిమ తీర ప్రాంతాలు, అలూషియన్ ద్వీపాలు, కురైల్ ద్వీపాలు, జపాన్, ఫిలిప్పైన్స్ ద్వీపాలు ఉన్నాయి.
2. ప్రపంచ మధ్య మేఖల
-ఈ మేఖలలో 21 శాతం భూకంపాలు సంభవిస్తున్నాయి.
-ఇందులో మధ్యదరా సముద్ర ద్వీపాలు, కాకసస్ పర్వతాలు, హిమాలయ పర్వతాలు ఉన్నాయి.
-భూకంప నాభి లోతు పెరిగే కొద్ది భూకంప ప్రభావానికి గురయ్యే ప్రాంత వైశాల్యం పెరుగుతుంది.
-భూకంప నాభిలోతు తగ్గే కొద్ది భూకంప తీవ్రత పెరుగుతుంది.
-భూకంప తీవ్రత ఆధారంగా భూకంపాలను లెక్కిస్తారు. అంటే తీవ్రత ఎక్కువగా ఉంటే ఎక్కువ వినాశనం జరుగుతుంది. దీన్ని రిక్టర్ స్కేల్‌పై సంఖ్యాప్రమాణంగా చూపిస్తాం.

అగ్నిపర్వతాల ఫలితాలు
-అగ్నిపర్వతాల ఉద్భేదనం వల్ల భూపొరల్లో ఉండే ఖనిజ సంపద బయటకు వస్తుంది.
-లావా ద్రవం ప్రవహించి కొన్ని వందల ఏండ్లకు చల్లబడి ఘనీభవించి సారవంతమైన పొరగా భూమిపై ఏర్పడుతుంది. ఉదా: దక్కన్ పీఠభూమి
-అగ్నిపర్వత ఉద్భేదన ప్రక్రియవల్ల వేడినీటి బుగ్గలు ఏర్పడతాయి. వీటిలో ఖనిజ పదార్థాల శాతం ఎక్కువ.

అగ్నిపర్వతాల దుష్ఫలితాలు
-అగ్నిపర్వతాల నుంచి ఉష్ణశిలాద్రవమైన లావా కొన్ని వేల చ.కి.మీ. వరకు విస్తరించి పంటలకు నష్టాన్ని తెస్తుంది.
-ఆకస్మిక అగ్నిపర్వత ఉద్భేదనం వల్ల ప్రాణనష్టం, ఆస్తినష్టం కలుగుతుంది.
-అగ్నిపర్వత పరిసర ప్రాంతాలు నివాసయోగ్యంగా ఉండవు.

అగ్నిపర్వతం నుంచి వెలువడే పదార్థాలు
-అగ్నిపర్వతం పెల్లుబికినప్పుడు లావా అనే శిలాద్రవంతోపాటు ఘన, వాయు పదార్థాలు బయటికి వస్తాయి.

ఘనపదార్థాలు
-బూడిద రంగులో ఉన్న ఇసుక రేణువుల వంటి ధూళి పదార్థాన్ని టెఫ్రా లేదా పైరోక్లాస్టిక్స్ అని, సన్నని బొగ్గు కణాలు, బూడిద, ధూళితోపాటు ఉల్లిపాయ సైజులో ఉండే రాతి ముక్కలు కూడా ఉంటాయి. వీటిని అగ్నిపర్వత బాంబులు అని అంటారు.
-చిన్న చిన్న రాళ్లతో కూడిన అగ్నిపర్వత శిలా పదార్థం- లాఫిల్లే
-అగ్ని పర్వత ధూళి/బూడిద- టఫ్
-టఫ్‌జిగురుగా ఉంటే దాన్ని ఇగ్నింబ్రైట్ అంటారు.
-లావా వెదజల్లిన తర్వాత దానిపై తెట్టులా ఏర్పడే మురికి పదార్థం- ప్యూమిస్
నోట్: ప్యూమిస్ మీద నురుగ ఉండి చిన్న చిన్న బుడగలు ఉంటాయి. ఇది చాలా తేలికగా ఉంటుంది. దీన్ని ప్రస్తుతం మార్కెట్‌లో ప్యూమిస్‌స్టోన్‌గా అమ్ముతున్నారు.

ద్రవపదార్థాలు
-భూమిలో ఉన్న శిలా ద్రవాన్ని మాగ్మా అని, బయటికి వచ్చిన మాగ్మాను లావా అని అంటారు.
నోట్: మాగ్మా అనే శిలాద్రవం భూమిలోపల గానీ, భూమిపై గానీ చల్లబడటంవల్ల అగ్నిశిలలు ఏర్పడతాయి.
-లావాను చిక్కదనం ఉన్న లావా అని, చిక్కదనం లేని లావా అని రెండు రకాలుగా విభజించారు.
-మిగిలిన 11 శాతం భూకంపాలు ప్రపంచంలో వివిధ ఇతర ప్రాంతాల్లో సంభవిస్తున్నాయి.
-ప్రతి ఏడాది సుమారు 10 లక్షల భూకంపాలు సంభవిస్తున్నట్లు అంచనా.

2014-19 మధ్య సంభవించిన భూకంపాలు
1. 2014, ఆగస్టు 3- Ludian earthquake (China)- 6.1 తీవ్రత- 756 మంది మరణించారు.
2. 2015, ఏప్రిల్ 25- నేపాల్ భూకంపం- 7.8 తీవ్రత- 9624 మంది మరణించారు.
3. 2016, ఏప్రిల్ 16- ఈక్వెడార్ భూకంపం- 7.8 తీవ్రత- 139 మంది మరణించారు.
4. 2017, నవంబర్ 12- ఇరాన్-ఇరాక్ భూకంపం
(ఇరాక్)- 7.3 తీవ్రత- 1232 మంది మరణించారు.
5. 2018, సెప్టెంబర్ 28- సులవేసి భూకంపం, సునామీ (ఇండోనేషియా)- 7.5 తీవ్రత- 5239 మంది మరణించారు.
6. 2019, ఏప్రిల్ 22- లుజాన్ భూకంపం (ఫిలిప్పైన్స్)- 6.1 తీవ్రత- 53 మంది మరణించారు.