Telangana History | సాలార్‌జంగ్‌ సంస్కరణలు.. సాంఘిక పరిస్థితులు
తెలంగాణ చ‌రిత్ర
మొదటి సాలార్‌జంగ్‌ సంస్కరణలు
- ఇతడి అసలు పేరు-మీర్‌ తురాబ్‌ అలీఖాన్‌.
- ఇతడు 1829లో కర్ణాటక రాష్ట్రంలో బీర్జాపూర్‌లో జన్మించాడు.
- చిన్నతనంలోనే తల్లిదండ్రులను కోల్పోయాడు.
- ఇతడు తన మేనమామ సిరాజ్‌- ఉల్‌-ముల్క్‌ వద్ద పెరిగాడు.
- ఇతడు ఇంగ్లండ్‌లో ఉన్నత విద్యను అభ్యసించాడు.
- ఇతడు ఇంగ్లండ్‌లో చదువుకుంటున్న సమయంలో డైటాన్‌ అనే అధికారితో పరిచయం ఏర్పడి పాలన సంస్కరణలను గురించి నేర్చుకున్నాడు.
- ఇతడు ఇంగ్లండ్‌లోని ‘ఆక్స్‌ఫర్డ్‌ యూనివర్సిటీ నుంచి డాక్టరేట్‌ ఆఫ్‌ సివిల్‌ లా’ అనే బిరుదును పొందాడు.
- 24 సంవత్సరాల్లో 1853 మే 31నా నాసిరుద్దౌలా వద్ద దివాన్‌గా చేరాడు.
- ఈ విధంగా 1853-1883 వరకు దాదాపు మూడు నాసిరుద్దౌలా, అఫ్జలుద్దౌలా, మీర్‌ మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌ నిజాంలా దగ్గర దివాన్‌గా పనిచేశాడు.
- ఇతడు నారాయణ్‌ ప్రసాద్‌, సయ్యద్‌ హుస్సేన్‌, బిల్‌గ్రాంలను తన వ్యక్తిగత కార్యదర్శులుగా నియమించుకున్నాడు.
- సాలార్‌జంగ్‌ అనే బిరుదును ఇచ్చింది నాసిరుద్దౌలా.
- సాలార్‌జంగ్‌ దివాన్‌గా వచ్చేనాటికి ప్రభుత్వం భారీ అప్పులతో సతమతం అవుతుంది.
- ఈ సమయంలో సాలార్‌జంగ్‌ అనేక సంస్కరణలు ప్రవేశ పెట్టి హైదరాబాద్‌ను అభివృద్ధి బాటలో నడిపించాడు.
సాలార్‌జంగ్‌ పరిపాలన సంస్కరణలు
- సాలార్‌జంగ్‌ నిజాం రాజ్యంలో 1865లో జిలాబందీ విధానాన్ని ప్రవేశపెట్టాడు
- మొదట 17 జిల్లాలు, 5 డివిజన్లు ఉండేవి, కానీ 1905 నాటికి నిజాం రాజ్యంలో 4 డివిజన్లు, 16 జిల్లాలు ఏర్పాటు చేశారు.
4 డివిజన్లు (సుబాలు)
1) ఔరంగాబాద్‌
2) ఉస్మానాబాద్‌
3) గుల్సానా బాద్‌
4) వరంగల్‌ - నిజాం రాజ్యంలోని 16 జిల్లాల్లో 8 జిల్లాలు తెలంగాణాలో, 5 జిల్లాలు మహారాష్ట్రలో, 3 జిల్లాలు కర్ణాటకలో
- పాలనా సంస్కరణలు
- మొదట్లో పరిపాలన కోసం 1868లో 04 శాఖలను మాత్రమే ఏర్పాటు చేశాడు
సాలార్‌జంగ్‌.
1) రెవెన్యూ శాఖ 2) న్యాయశాఖ
3) పబ్లిక్‌ వర్క్‌ 4) పోలీస్‌ శాఖ - 1880లో పరిపాలనను పునర్‌ వ్యవస్థీకరిస్తూ 14 శాఖలకు పెంచగా మీర్‌ ఉస్మాన్‌ అలీఖాన్‌ 20 శాఖలకు పెంచాడు.
- వీటిలో ముఖ్యమైన శాఖలు
1867 – పబ్లిక్‌ వర్క్స్‌ శాఖ
1861 – అటవీశాఖ
1875 – సర్వే అండ్‌ సెటిల్‌మెంట్‌ శాఖ
1864 – ఇనాంశాఖ
1869 – కస్టమ్స్‌ శాఖ
1869 – పోస్టల్‌ శాఖ
1866 – వైద్య శాఖ
1876 – ఉద్యాన శాఖ
1861 – స్టాంప్‌ శాఖ.
1870 – ప్రత్యేక స్టాంపు శాఖ
న్యాయవ్యవస్థ / న్యాయ సంస్కరణలు - 1862లో సాలార్‌జంగ్‌ న్యాయవ్యవస్థను పూర్తిగా మార్పు చేశాడు.
- కింది స్థాయిలో ఉన్న సివిల్‌ కోర్టును భుజంగ్‌ అనేవారు.
- జిల్లాస్థాయిలో ఉన్న సివిల్‌ కోర్టును దివానీ అదాలత్‌ అనేవారు.
- హైకోర్టును మజ్లిస్‌-ఇ- దివానీ
- సుప్రీంకోర్టును – మజ్లిస్‌ -ఎ- మురసా
- ప్రధాన న్యాయమూర్తిని – నాజిమ్‌ అంటారు. న్యాయమూర్తిని మీర్‌ ఆదిల్‌ అని పిలిచేవారు.
- సాలార్‌జంగ్‌ శిక్షలను సరళిస్తూ మరణ శిక్షను రద్దు చేస్తూ అంగవిచ్ఛేదనం తొలగించాడు.
ఆర్థిక, రెవెన్యూ సంస్కరణలు
- సాలార్‌జంగ్‌ ప్రవేశ పెట్టిన సంస్కరణల్లో అతి ముఖ్యమైనవి రెవెన్యూ లేదా ఆర్థిక సంస్కరణలు.
- నిజాం రాజ్యాన్ని తీవ్రమైన ఆర్థిక సంక్షోభం నుంచి రక్షించడం కోసం సాలార్‌జంగ్‌ ఎన్నో ఆర్థిక సంస్కరణలను ప్రవేశ పెట్టాడు.
- వాటిలో ముఖ్యంగా తన జీతాన్ని రూ.25 వేల నుంచి 15 వేలకు తగ్గించుకున్నాడు.
- అనవసర ఉద్యోగులను, రాజ్యానికి శత్రువుల భయం లేకపోవటం వల్ల సైనిక శక్తిని తగ్గించాడు.
- 1864లో రెవెన్యూ బోర్డులను రద్దు చేశాడు. వేలం పాట ద్వారా పన్నులను వసూలు చేసే పద్ధతిని రద్దు చేశాడు. రైతులు ప్రత్యక్షంగా ప్రభుత్వానికి పన్నులు చెల్లించే ‘రైత్వారీ పద్ధతి’ని ప్రవేశ పెట్టాడు (1875).
- ఉద్యోగులకు జాగీర్లు ఇవ్వకుండా జీతాలు ఇచ్చే పద్ధతిని ప్రవేశ పెట్టాడు.
- 1857లో హోలిసిక్కా అనే నాణెం ప్రవేశ పెట్టాడు. ఇది 1858 నుంచి అమల్లోకి వచ్చింది. 1948 వరకు చెలామణి అయ్యింది.
- హోలిసిక్కా నాణెం మొగల్‌ నాణెం కంటే, ఆంగ్లేయుల నాణెం రూపాయి కంటే 15 శాతం తక్కువ విలువను కలిగి ఉంటుంది.
రవాణా సమాచార వ్యవస్థ
- రవాణా సమాచార వ్యవస్థలను సాలార్‌జంగ్‌ బలోపేతం చేశాడు. 1869లో ప్రత్యేక పోస్టల్‌ శాఖను ఏర్పాటు చేశారు.
- 1669లో పోస్టల్‌ స్టాంపును విడుదల చేశాడు.
- 1866లో బొల్లారంలో తొలి ఆధునిక పోస్టాఫీస్‌ ఏర్పాటు చేశాడు.
- 1856-57 మధ్యకాలంలో ఆంగ్లేయులు హైదరాబాద్‌లో ఎలక్ట్రానిక్‌ టెలిగ్రాఫ్‌ వ్యవస్థను ప్రవేశ పెట్టారు.
- 1866 – హైదరాబాద్‌, ముంబై, మద్రాస్‌లను కలుపుతూ గ్రాండ్‌ పెన్సూలర్‌ రైల్వే లైన్‌ నిర్మాణాన్ని ప్రారంభించారు.
- 1874లో వాడి సికింద్రాబాద్‌ల మధ్య 121 మైళ్ళు దూరంలో రైలు మార్గాన్ని నిర్మించారు.
- 1874లో సికింద్రాబాద్‌, 1883లో నాంపల్లి రైల్వే స్టేషన్‌ ఏర్పాటు చేశారు. 1868లో హైదరాబాద్‌ నుంచి షోలాపూర్‌ వరకు గ్రాండ్‌ట్రంక్‌ రోడ్డు నిర్మించారు.
పోలీసు సంస్కరణలు : - 1869లో రెవెన్యూ శాఖ నుంచి పోలీస్‌శాఖ వేరు చేశారు.
- 1869లో ప్రత్యేక పోలీసు శాఖ ఏర్పడింది.
- పోలీస్‌ స్టేషన్‌లను చౌకీ అని పిలిచేవారు. పోలీస్‌ సూపరిడెంట్‌ను మహతమిమ్‌ అని పిలిచేవారు.
- ఉన్నత పోలీస్‌ అధికారి కొత్వాల్‌
నిజాం కాలేజ్‌: - చాదర్‌ఘట్‌ ఆంగ్లో వెర్నిక్లర్‌ స్కూల్‌ను మొదట సెకెండ్‌ గ్రాండ్‌ కాలేజీగా మార్చారు.
- 1884 నాటికి హైదరాబాద్‌ కాలేజీగా మర్చారు.
- 1885లో సెయింట్‌ మేరీస్‌ హై స్కూల్‌, 1887 నాటికి నిజాం కాలేజ్‌ ప్రారంభించారు.
అసఫ్‌జాహీల కాలంనాటి సామాజిక, ఆర్థిక, కుల పరిస్థితులు
- అసఫ్‌జాహీల కాలంలో అనేక వర్గాలు, జాతులు, అనేక ప్రాంతాల వారు, అనేక దేశాలవారు నివసించటం వల్ల వీరి రాజ్యంలో మిశ్రమ సంస్కృతి ఉండేది.
- 1881 జనాభా లెక్కల ప్రకారం 90 శాతం హిందువులు వుండగా 9.4 శాతం ముస్లింలు ఉండేవారు. వీరితోపాటు క్రైస్తవులు, జైనులు, పారశీకులు, సిక్కులు, యాదవులు కూడా హైదరాబాద్‌ రాష్ట్రంలో ఉండేవారు.
- ఇరాన్‌ నుంచి వచ్చిన సున్ని, షియా, సిద్ధిఖీ వంశస్థులు వున్నారు.
- ఉత్తర భారతదేశం నుంచి వచ్చిన కాత్రి, కాయస్థులు ఉన్నత పదవుల్లో ఉండేవారు.
- అసఫ్‌జాహీలు కుల, మత ప్రాతాలకు అతీతంగా ప్రతిభ ఉన్నవారికి ఉద్యోగాలిచ్చారు.
- బెంగాల్‌ నుంచి వచ్చిన అఘోరనాథ ఛటోపాధ్యాయ లాంటి వారు కూడా నిజాం రాజ్యంలో భాగస్వాములయ్యారు.
- 7వ నిజాం టర్కీ రాజవంశానికి చెందిన దుర్రే షవర్‌, నీలోఫర్‌ను తన కోడళ్లుగా తెచ్చుకున్నాడు.
- హిందూ, ముస్లింలు ఒకరి సంప్రదాయాలను ఒకరు స్వీకరించి పరస్పర శాంతియుత జీవనాన్ని గంగా, యమున నదుల సంగమంగా కలిసి జీవించారు.
- 6వ నిజాం ఎల్లప్పుడు బ్రాహ్మణుల సూచనలను పాటించేవాడు.
- 7వ నిజాం ఉస్మాన్‌ అలీఖాన్‌ ఆలీఘర్‌ విద్యాలయానికి, తివ్రోబందర్‌ మదర్స్‌, శాంతినికేతన్‌కు కూడా నిధులిచ్చాడు.
- అసఫ్‌జాహీలు మదర్సాలు, మసీదులతోపాటు సిక్కులకు, క్రైస్తవులకు, హిందువులకు విరివిగా విరాళాలు ఇచ్చారు. ఈ విధంగా అసఫ్‌జాహీల కాలంలో అనేక కులాలు మతాల వారు జీవించడం వల్ల మిశ్రమ సంస్కృతి అభివృద్ధి చెందింది.
కులవ్యవస్థ
- హైదరాబాద్‌ సంస్థానంలో అనేక కులాలుండేవి.
- పాలకులు ముస్లింలు, పాలితులు హిందువులు అయినా కూడా పరమత సహనం కలిగి ఉండేవారు.
- బ్రాహ్మణులకు అధిక ప్రాధాన్యం ఉండేది. వీరు యజ్ఞాలు, యాగాలు, పూజలు చేసేవారు.
- వీరి కాలంలో క్షత్రియులు, వైశ్యులు, శూద్రులు ఉండేవారు.
- కాపులు రెడ్లు వుండేవారు. వీరి వృత్తి వ్యవసాయం.
- ఉత్తర భారతదేశం నుంచి వచ్చిన వెలమల కులం వారుండే వారు.
- కుమ్మరి వారు కుండలు, మట్టి పాత్రలు తయారు చేస్తారు.
- ఉప్పరి ఇండ్లు కట్టడం, బావులు కట్టడం
- పద్మశాలివారు నేత పని చేసేవారు.
- దేవాంగులు పత్తిపని చేసేవారు.
- తొగాట- జెర్రిపని చేసేవారు
- మంగలి- క్షవరం, పెళ్ళిల్లు దేవాలయాల్లో వాయిద్యాలు
- గొల్లలు/ యాదవులు-పశుపోషణ
- బీరలు పశుపోషణ
- చాకలి బట్టలు ఉతికేవారు
- ఈడిగవారు కల్లుపని చేసేవారు
- అసఫ్‌జాహీల కాలంనాటి అదివాసుల పేర్లు
- కొండారెడ్లు, చెంచులు, గోండ్లు, బోయలు, ఎరుకలు, లంబాడీలు
స్త్రీల పరిస్థితి: - బ్రిటిష్‌ ఇండియాలో 6వ పెద్ద సంస్థానం హైదరాబాద్‌. జనాభా 17 మిలియన్లు
- వీరికాలంలో స్త్రీల పరిస్థితి దీనంగా ఉండేది. ఎక్కడ రాజకీయ అధికారం ఉండేది కాదు.
- స్త్రీలను ఉంపుడు గత్తెలుగా, వేశ్యలుగా, జోగినీ ల్లాగా ఉపయోగించుకునేవారు. స్త్రీలకు ఎలాంటి ఆర్థిక స్వేచ్ఛ ఉండేది కాదు.
- స్త్రీలకు సమాజంలో గౌరవం ఉండేది కాదు. సతీ సహగమనం, బాల్యవివాహాలు, కన్యాశుల్కం ఉండేది.
- సాంఘిక దురాచారం
నిజాం రాజ్యంలో అనేక సాంఘిక దురాచారాలు ఉండేవి. ముఖ్యంగా మహిళల పట్ల సమాజంలో చాలా ఆంక్షలు ఉండేవి.
సతీ సహగమనం - రుగ్వేదంలో సతీ సహగమనం గురించి ప్రస్తావన ఉండేది. భర్త చనిపోయిన తర్వాత భార్యను కూడా పెట్టి కాల్చడాన్ని సతి సహగమనం అంటారు.
- నిజాం కాలంలో స్త్రీని కాల్చకుండా భర్త శవంతోపాటు సజీవంగా పూడ్చేవారు.
- ఈ సతి సహగమన దురాచారాన్ని భారతదేశంలో నిషేధిస్తూ 1829లో విలియం బెంటింక్‌ ఒక చట్టం చేశాడు కానీ నిజాం రాజ్యంలో 1874లో రూపు మాపారు.
- దేవాదాసి వ్యవస్థ
- కాళిదాసు రాసిన మేఘదూతంలో దేవాదాసి వ్యవస్థను ప్రస్తావించారు.
- బాలికలను ఉజ్జయిని మహంకాళి మాతకు దేవదాసీలుగా అర్పించేవారు.
- తెలంగాణలో దేవదాసీలను జోగిని, మాతంగి, పార్వతి, బసివిని అంటారు. వేములవాడలో రాజరాజేశ్వరీ స్వామికి (శివుడి) దేవదాసీలతో వివాహం జరిపి వీరిని శివసత్తి / పార్వతి అని పిలిచేవారు.
- కొన్ని ప్రాంతాల్లో కృష్ణుడితో వివాహం చేసేవారు.
- ఈ దేవదాసీ వ్యవస్థను నిజాం రాజ్యంలో 1934లో నిషేధించారు.
- ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో ఈ జోగినీ వ్యవస్థను నిర్మూలించడానికి 1931-33 మధ్య రఘునాథ కమిటీ వేశారు.
అంజి
ఫ్యాకల్టీ
ఏకేఆర్‌ స్టడీ సర్కిల్‌
