‘భారతీయ పత్రిక విమోచనకారి’ అని ఎవరిని అన్నారు?

అక్టోబర్‌ 12వ తేదీ తరువాయి..

లార్డ్‌ వెల్లస్లీ (1798-1805)

• ఈయన బెంగాల్‌ టైగర్‌గా వినుతికెక్కాడు.
• సైన్య సహకార పద్ధతిని ప్రవేశపెట్టిన గవర్నర్‌ జనరల్‌.
• భారతదేశ రక్షణ ఈయన కాలంలో కంపెనీ బాధ్యతగా మారింది. దుష్పరిపాలన కింద తంజావూరు, కర్ణాటకలను ఆక్రమించి, మద్రాస్‌ ప్రెసిడెన్సీని ఏర్పాటు చేశాడు.
• యువ సివిల్‌ సర్వెంట్లకు శిక్షణ ఇచ్చేందుకు 1800లో ఫోర్ట్‌ విలియం కాలేజీని స్థాపించాడు.

జార్జ్‌ బర్‌లో (1805-07)

• వెల్లూరు సిపాయిల తిరుగుబాటు ఈయన కాలంలో జరిగింది.

లార్డ్‌ మింటో (1807-13)

• ఇతని కాలంలో 1809లో రంజిత్‌ సింగ్‌తో అమృత్‌ సర్‌ సంధి జరిగింది.
• ఈయన కాలంలో 1813 చార్టర్‌ వచ్చింది. దీనిపరంగా విద్య కోసం రూ.లక్ష కేటాయించారు.

లార్డ్‌ హేస్టింగ్స్‌ (1813-23)

• ఈయన కాలంలో బొంబాయి ప్రెసిడెన్సీ ఏర్పడింది.
• lఆంగ్లో నేపాలిస్‌ యుద్ధం 1814 నుంచి 1816 వరకు సంభవించింది.
• గూర్ఖా నాయకుడైన అమర్‌ సింగ్‌ను ఓడించాడు.
• పిండారీలను తీవ్రంగా అణచివేశాడు. ఇందుకు సర్‌ థామస్‌ హిప్లావ్‌ అనే సైన్యాధికారిని ఉపయోగించుకున్నాడు.
• భారతదేశంలో లార్డ్‌ హేస్టింగ్స్‌ 28 యుద్ధాల్లో పాల్గొన్నాడు. ఈయన మన దేశంలో 128 కోటలను జయించాడు.
• ఈయన కాలంలో మూడో మహారాష్ట్ర యుద్ధం జరిగింది. దీనిలో పీష్వాలు పూర్తిగా ఓడిపోయి, మహారాష్ట్ర నుంచి వెళ్లిపోయారు.
• రాజపుత్రులను బ్రిటిష్‌ వారికి సహజ మిత్రులుగాను, మరాఠాలను సహజ శత్రువులుగాను భావించిన ఏకైక గవర్నర్‌ జనరల్‌.
• హేస్టింగ్స్‌ కాలంలోనే భారతదేశంలో మొట్టమొదటి వెర్నాక్యులర్‌ న్యూస్‌ పేపర్‌ అయిన సమాచార్‌ దర్పన్‌ను ప్రారంభించారు.
• ఈయన కాలంలో మద్రాస్‌ రాష్ట్రంలో సర్‌ థామస్‌ మన్రో నాయకత్వంలో రైత్వారీ విధానం ప్రవేశపెట్టారు.

జాన్‌ ఆడమ్స్‌ (1823)

• ప్రింటింగ్‌ ప్రెస్‌లను స్థాపించడానికి లైసెన్స్‌లను తప్పనిసరి చేశాడు.
• మొట్టమొదటి ప్రెస్‌ ఆర్డినెన్స్‌ను జారీచేశాడు.

లార్డ్‌ అమెరెస్ట్‌ (1823-28)

• ఈయన కాలంలో మొదటి బర్మా యుద్ధం జరిగింది.
• మొఘల్‌ చక్రవర్తి అక్బర్‌-2 ద్వారా సమానంగా గుర్తింపు పొందిన మొట్టమొదటి గవర్నర్‌ జనరల్‌.

విలియం బెంటింక్‌ (1828-35)

• బెంగాల్‌ గవర్నర్‌ జనరల్‌గా ఉన్నటువంటి విలియం బెంటింక్‌ 1833 చార్టర్‌ చట్టం ప్రకారం మొట్ట మొదటిసారిగా భారత గవర్నర్‌ జనరల్‌గా మారాడు.
• lపబ్లిక్‌ ఇన్‌స్ట్రక్షన్‌ కమిటీని ఏర్పాటు చేసి, దాని అధ్యక్షుడిగా మెకాలేను నియమించాడు.
• థగ్గులను అణచివేశాడు. ఇందుకు 1831లో కల్నల్‌ విలియం స్లీమ్యాన్‌ సేవలు ఉపయోగించుకున్నాడు. దాదాపు 1500 మంది థగ్గులను అరెస్ట్‌ చేశాడు.
• మైసూర్‌, కూర్గు, సెంట్రల్‌ కచార్‌లను దుష్పరిపాలనాధారంగా ఆక్రమించాడు. అధికార భాషలుగా పర్షియన్‌, వెర్నాక్యులర్‌ భాషలను బెంటింక్‌ గుర్తించాడు.
• ఉత్తరప్రదేశ్‌, ఢిల్లీ ప్రాంతవాసుల సౌలభ్యం కోసం ప్రత్యేక సదర్‌ నిజామత్‌, సదర్‌ దివానీ అదాలత్‌లను అలహాబాద్‌లో ఏర్పరిచాడు.
• కారన్‌ వాలీస్‌ ప్రవేశపెట్టిన అప్పీల్‌, సర్క్యూట్‌ ప్రొవిన్షియల్‌ కోర్టులను 1831లో రద్దుచేశాడు.
• lన్యాయ సలహా సభ్యుడైన మెకాలే నివేదిక ప్రకారం ఈయన కాలంలో పర్షియన్‌ భాష స్థానంలో ఇంగ్లిష్‌ను అధికార భాషగా గుర్తించారు.

సర్‌ చార్లెస్‌ మెట్‌కాఫ్‌ (1835-36)

• 1835లో ప్రెస్‌ లా జారీ చేశారు.
• ఈ ప్రెస్‌ లా ఇండియన్‌ ప్రెస్‌లపై గల వివిధ నిబంధనలను తొలగించాడు. దీంతో ఈయనను భారతీయ పత్రిక విమోచనకారి అని అన్నారు.

లార్డ్‌ ఆక్లాండ్‌ (1836-42)

• పిలిగ్రిం పన్నును రద్దు చేశాడు.
• ఆక్లాండ్‌ నాయకత్వంలో మొదటి ఆఫ్గన్‌ యుద్ధం జరిగింది. బ్రిటన్‌ దాదాపుగా ఓడిపోయి పేరుప్రఖ్యాతలను కోల్పోయింది.

లార్డ్‌ ఎలెన్‌ బరో (1842-44)

• అఫ్గాన్‌ యుద్ధానికి ముగింపు తెచ్చాడు. సింధు ప్రాంతాన్ని ఆక్రమించాడు. సింధు ప్రాంతంలో కంపెనీ పాలకుడిగా చార్లెస్‌ నేపియర్‌ను నియమించాడు.

లార్డ్‌ హార్డింజ్‌ (1844-48)

• ఉద్యోగాల్లోను, ఇతర సర్వీసుల్లోను ఇంగ్లిష్‌ విద్యాధికులకు ఎక్కువ ప్రాముఖ్యతను ఇచ్చాడు.
• చోటా నాగపూర్‌, ఒరిస్సా ప్రాంతంలోని ఖోండులు అనే తెగల ప్రజలు నరబలిని పాటించేవారు. దాన్ని అణచివేశాడు.
• ఈయన కాలంలోనే మొదటి సిక్కు యుద్ధం జరిగింది. ఈ యుద్ధం లాహోర్‌ సంధి (1846)తో ముగిసింది.

లార్డ్‌ డల్హౌసీ (1848-56)

• రాజ్య సంక్రమణ విధానాన్ని ప్రవేశపెట్టాడు.
• 1848 సతారాను, 1849లో జైపూర్‌, సంబాల్‌పూర్‌, 1850లో బహత్‌, 1852లో ఉదయ్‌పూర్‌, 1853లో ఝాన్సీ, 1854లో నాగపూర్‌లను బ్రిటిష్‌ సామ్రాజ్యంలో కలిపివేశాడు.
• రెండో ఆంగ్లో-సిక్కు యుద్ధం, రెండో ఆంగ్లో-బర్మా యుద్ధం డల్హౌసీ కాలంలో జరిగాయి. సిక్కులను ఓడించి మొత్తం పంజాబ్‌ను ఆక్రమించాడు. బర్మా యుద్ధంలో గెలుపొంది, దిగువ బర్మాను కలుపుకొన్నాడు. దుష్పరిపాలన పేరుతో 1853లో బీరార్‌ను, 1856లో ఔద్‌ను ఆక్రమించాడు.
• రాజవంశీకుల బిరుదులను, పెన్షన్‌లను రద్దుచేశాడు. పీష్వా బాజీరావు-2 మరణానంతరం అతని కుమారుడైన డోండూ పండిట్‌ (నానా సాహెబ్‌)నకు పెన్షన్‌ ఇవ్వలేదు. అంతేగాక మొఘల్‌ చక్రవర్తి అనే బిరుదును మొఘలులకు లేకుండా చేయాలని ప్రయత్నించాడు.
• నూతనంగా జయించిన ప్రాంతాల్లో కేంద్రీకృత పరిపాలన ప్రవేశపెట్టాడు. దీన్నే ‘Bon-Regulation System’ అని అంటారు.
• 1853లో వాయవ్య ప్రాంతంలో థామ్సోనియం సిస్టమ్‌ అనే విద్యావిధానాన్ని ప్రవేశపెట్టాడు. అనంతరం 1854లో విద్యావిధానంపై ‘ఉడ్స్‌ కమిటీ’ని నియమించాడు. ఈ కమిటీని భారతదేశ విద్యావిధానంలో మాగ్నాకార్టా అంటారు.
• కలకత్తా, బొంబాయి, మద్రాస్‌లలో యూనివర్సిటీలు నెలకొల్పడానికి ప్రణాళికలు రచించాడు.
• వితంతు పునర్వివాహ చట్టాన్ని 1856లో జారీచేశాడు. సైన్యం ముఖ్య కేంద్రంగా సిమ్లాను మార్చాడు.
• బెంగాల్‌ పరిపాలనను లెఫ్టినెంట్‌ గవర్నర్‌కు అప్పజెప్పాడు. రైల్వేలకు 1853లో పునాదిరాయి వేశాడు. మొట్టమొదటి రైల్వే లైన్‌ బాంబే-థానే వరకు వేయించాడు.
• రూర్కీ వద్ద ఒక ఇంజినీరింగ్‌ కాలేజీని ఈయన కాలంలో స్థాపించారు.
• భారతదేశంలో ఎలక్ట్రిక్‌ టెలిగ్రాఫ్‌ పితామహుడిగా పేరుగాంచాడు. ఎలక్ట్రిక్‌ టెలిగ్రాఫ్‌ డిపార్ట్‌మెంట్‌కు సూపరింటెండెంట్‌గా ‘ఓ షాంగ్‌నెస్సే’ను నియమించాడు.
• ఆధునిక పోస్టల్‌ విధానానికి పునాది వేశాడు. 1854లో పోస్టాఫీసు చట్టాన్ని జారీచేశారు.
• ప్రజాపనుల శాఖ లేదా పబ్లిక్‌ వర్క్స్‌ డిపార్ట్‌మెంట్‌ను ఏర్పాటు చేశాడు.
• ఒక వ్యవసాయ సంబంధ సంస్థను కలకత్తాలో స్థాపించాడు.
• కరాచీ, కలకత్తా, బొంబాయి రేవులను డల్హౌసీ కాలంలో అభివృద్ధి చేశారు.
• ఇతని పరిపాలనను కమిటీల పరిపాలన అనేవారు.

లార్డ్‌ కానింగ్‌ (1856-62)

• ఈయన భారతదేశపు చివరి గవర్నర్‌ జనరల్‌, మొదటి వైస్రాయ్‌. 1858 భారత ప్రభుత్వ చట్టం ద్వారా గవర్నర్‌ జనరల్‌ పదవి వైస్రాయ్‌గా మారింది.
• ఈ చట్టం ద్వారా భారతదేశాన్ని పరిపాలించే అధికారం ఈస్టిండియా కంపెనీ నుంచి బ్రిటిష్‌ ప్రభుత్వం తీసుకుంది.
• కలకత్తా, బొంబాయి, మద్రాస్‌ యూనివర్సిటీలను 1857లో లార్డ్‌ కానింగ్‌ కాలంలో స్థాపించారు.
• డల్హౌసీ ప్రవేశపెట్టిన రాజ్య సంక్రమణ సిద్ధాంతాన్ని 1859లో రద్దుచేశారు.
• lభారత ప్రభుత్వంలో పోర్ట్‌ఫోలియో పద్ధతిని ప్రవేశపెట్టాడు.
• 1858లో అలహాబాద్‌ దర్బార్‌ను ఏర్పాటు చేశాడు.
• ఈయన కాలంలో యూరోపియన్‌ సైనికులు చేపట్టిన తెల్ల తిరుగుబాటును అణచివేశాడు.
• కోడ్‌ ఆఫ్‌ క్రిమినల్‌ ప్రొసీజర్‌ను కానింగ్‌ కాలంలో 1859లో జారీచేశారు.
• ఈయన కాలంలో ఐపీసీ (ఇండియన్‌ పీనల్‌ కోడ్‌) అమల్లోకి వచ్చింది.
• భారత హైకోర్టు చట్టంను 1861లో జారీ చేశారు.

సర్‌ జాన్‌ లారెన్స్‌ (1864-69)

• విస్తృత నీటి పారుదల పథకాలను ప్రారంభించాడు.
• అఫ్గానిస్థాన్‌ పట్ల మాస్టర్‌లి ఇన్‌ యాక్టివిటీ విధానాన్ని అనుసరించాడు.
• lయూరప్‌తో టెలిగ్రాఫిక్‌ కమ్యూనికేషన్‌ను ప్రారంభించారు.
• ఈయన కాలంలో సముద్ర టెలిగ్రాఫ్‌ విధానాన్ని ప్రారంభించారు.
• కలకత్తా, బొంబాయి, మద్రాస్‌ హైకోర్టులను 1865లో ప్రారంభించారు.
• మొట్టమొదటి అడవుల సంరక్షణ చట్టాన్ని 1865లో జారీచేశాడు.
• సివిల్‌ సర్వీస్‌ పరీక్షల్లో పాల్గొనడానికి గరిష్ఠ వయస్సును 23 నుంచి 21 సంవత్సరాలకు 1866లో కుదించాడు.

లార్డ్‌ మేయో (1869-72)

• భారతదేశంలో ఆర్థిక రంగాన్ని వికేంద్రీకరించాడు.
• కథియవార్‌లో రాజ్‌కోట్‌ కాలేజీని, అజ్మీర్‌లో మేయో కాలేజీని స్థాపించాడు.
• డ్యూక్‌ ఆఫ్‌ ఎడిన్‌బర్గ్‌ భారతదేశాన్ని ఈయన కాలంలోనే సందర్శించాడు.
• lభారతదేశంలో హత్యకు గురైన మొట్టమొదటి వైస్రాయ్‌.
• భారత గణాంక సర్వే (ఎస్‌ఎస్‌ఐ)ను స్థాపించాడు. ప్రత్యేక వ్యవసాయ, వాణిజ్య శాఖను స్థాపించాడు. కేంద్ర, రాష్ట్ర ఆర్థిక అంశాలను వేరుచేశాడు.

లార్డ్‌ నార్త్‌ బ్రూక్‌ (1872-76)

• పంజాబ్‌లోని కుకా ఉద్యమం ఈయన కాలంలో తిరుగుబాటుగా మారింది.
• ఆదాయ పన్నును రద్దు చేశాడు.
• ఈయన కాలంలో వేల్స్‌ యువరాజు భారతదేశాన్ని సందర్శించాడు.
• అఫ్గాన్‌ సమస్యపై ఇతను రాజీనామా చేశాడు.

లార్డ్‌ లిట్టన్‌ (1876-80)

• కన్జర్వేటివ్‌ ప్రభుత్వాధినేత బెంజిమన్‌ డిజ్రౌలి ఇతడిని భారత వైస్రాయ్‌గా నామినేట్‌ చేశాడు.
• ఇతడు భారతదేశ పరిపాలనలో అనేక వ్యతిరేక అంశాలను చేపట్టాడు.
• l1877లో భారతదేశంలో విపరీతమైన కరువు ఉన్నప్పుడు ఇతడు గ్రాండ్‌ దర్బార్‌ను ఏర్పాటు చేశాడు.
• రాయల్‌ టైటిల్స్‌ చట్టాన్ని ఆమోదించి, విక్టోరియా మహారాణిని ‘ఖైజర్‌-ఇ-హింద్‌’గా ప్రకటించాడు.
• భారత ఆయుధాల చట్టం (1878)ను జారీచేశాడు.
• భారత పత్రికల చట్టం (వెర్నాక్యులర్‌ ప్రెస్‌ యాక్ట్‌-1878)ను జారీచేసి, దేశీయ పత్రికలపై ఆంక్షలు విధించాడు.
• స్టాట్యుటరీ సివిల్‌ సర్వీస్‌ విధానాన్ని సూచించాడు.
• భారతదేశ వైస్రాయ్‌లలో ఇతడు ఒక ప్రముఖ నవలాకారుడు, కవిగా సాహితీ ప్రపంచానికి సుప్రసిద్ధుడు.
• ఇతడిని సాహిత్య ప్రపంచంలో ‘Owen Meredith’ అని అంటారు.
• 29 వస్తువులపై దిగుమతి సుంకాలను రద్దు చేశాడు.
• స్ట్రా అధ్యక్షతన ఒక ఆర్థిక సంఘాన్ని నియమించాడు.
• 1876లో సివిల్‌ సర్వీసుల గరిష్ఠ వయస్సును 21 నుంచి 19 ఏండ్లకు తగ్గించాడు.
• బ్రిటిష్‌ పార్లమెంట్‌ రాయల్‌ బిరుదుల చట్టాన్ని 1876లో చేసింది.
• 1876లో రాష్ర్టాల ప్రివీ కౌన్సిల్‌ను ఏర్పాటు చేశాడు.