కుల వ్యవస్థకు వ్యతిరేకంగా జ్యోతిబాపూలే రాసిన గ్రంథమేది?
సాంఘిక మత, కుల సంస్కరణోద్యమాలు
- 18,19 శతాబ్దాల్లో సమాజంలో మతంలో, కులంలో గల మత విశ్వాసాలను, మూఢనమ్మకాలను వ్యతిరేకించే వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేయడానికి వచ్చే మార్పులను ఏమంటారు? – ‘రినేసాన్స్‌’
- ప్రాశ్చ పండితులు: భారతదేశ ప్రాచీన సాహిత్యాన్ని చదివి అనువదించి పుస్తకాలుగా ప్రచురించిన యూరోపియన్‌ పండితులను ప్రాశ్చ పండితులు అంటారు.
- ఉదా: విలియం జోన్స్‌, మాక్స్‌ ముల్లర్‌
- సంస్కృత, తమిళ, తెలుగు, పర్షియన్‌, అరబిక్‌ పురాతన పుస్తకాలను యూరప్‌ భాషలలోకి అనువదించి దేశ సంపన్న, వైవిద్య భరిత సాంస్కృతిక వారసత్వాన్ని గుర్తించారు.
- యూరోపియన్లు భారతదేశంలో అచ్చు యంత్రాన్ని ప్రవేశ పెట్టారు. దీనివల్ల అనేక గ్రంథాల ముద్రణ జరిగింది.
ఉద్యమాలు:
- బ్రహ్మసమాజం: రాజా రామ్మోహన్‌రాయ్‌ , 1828
- ఆర్యసమాజ్‌: దయానంద సరస్వతి, 1975
- ప్రార్థనా సమాజం: ఆత్మారాం పాండురంగారావు, 1867
- దివ్యజ్ఞాన సమాజం: బ్లావట్సీ, ఓల్‌ఖాట్‌, 1875
- రామకృష్ణ ఉద్యమం: వివేకానంద, 1897
- అలీగఢ్‌ ఉద్యమం: సయ్యద్‌ అహ్మద్‌ ఖాన్‌. 1875
బ్రహ్మసమాజం:
- రాజ రామ్మోహన్‌ రాయ్‌ (1772-1833) 1828లో బెంగాల్‌లో స్థాపించారు
- సంస్కృతం, పారశీక, ఆంగ్లం, అరబిక్‌, లాటిన్‌, గ్రీకు వంటి 12 భాషల్లో బోధన జరిగేది.
బోధనలు - దేవుడు ఒక్కడే
- విగ్రహారాధన, బలులు ఇవ్వడం వ్యతిరేకించింది.
- ఇతరుల మతాలను విమర్శించడం సరికాదు
- హేతుబద్ధంగా ప్రజలకు ప్రయోజనకంగా ఉన్నప్పుడే మత భావనలను అంగీకరించాలి.
- పూజారుల అధికారాన్ని తిరస్కరించి మతంలో మూల గ్రంథాలను చదవడం.
- రాజా రామ్మోహన్‌ రాయ్‌ మరణానంతరం బ్రహ్మ సమాజం దేవేంద్రనాథ్‌ ఠాగూర్‌ ఆధ్వర్యంలో నడిచింది.
- కేశవ చంద్రసేన్‌ రామకృష్ణ పరమహంస భక్తుడు, ఇతని ప్రభావం కందుకూరి వీరేశలింగంపై ఉంది.
ఆర్య సమాజ్‌
- దయానంద సరస్వతి (1824-1883)
- 1875లో బొంబాయిలో ఆర్యసమాజం స్థాపించారు.
- సనాతన సాంప్రదాయాలతో కూడిన హిందూ మతాన్ని తిరస్కరించి, సన్యాసిగా మారారు.
- వేదాలకు తరలిపొండి అని పేర్కొన్నారు.
- ఆయన రాసిన గ్రంథాలు సత్యార్థ ప్రకాశ్‌, రుగ్వేద భాష్య భూమిక.
బోధనలు - ఎ) విగ్రహారాధనను, బ్రాహ్మణ పూజారులను, కులవ్యవస్థను వ్యతిరేకించారు.
- బి) సాధారణ పూజా విధానాలతో, వేద మంత్రాలతో ఒక్క దేవుడినే పూజించాలి.
- సి) శుద్ధి ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించారు.
- 1883లో అతని మరణం తర్వాత పంజాబ్‌లో డి.ఎ.వి. పాఠశాలలు స్థాపించారు. ఆ స్కూల్స్‌లో మతం, సంస్కృతి, గురించి చెప్పేవారు.
- అతని అనుచరులు హరిద్వార్‌లో గురుకుల కాంగ్రి విశ్వవిద్యాలయాన్ని స్థాపించారు.
ప్రార్థనా సమాజం
- కేశవ చంద్రసేన్‌ ఉపన్యాసాల ఫలితంగా మహారాష్ట్రలో బొంబాయి కేంద్రంగా ప్రార్ధనా సమాజ్‌ని 1867లో ఏర్పాటు చేశారు.
- ఎం.జి. రనడే, ఆర్‌.జి. భండార్కర్‌లు శరణాలయాలు, రాత్రి పాఠశాలలు స్థాపించారు.
రామకృష్ణ ఉద్యమం
- స్వామి వివేకానంద రామకృష్ణ పరమహంస శిష్యులు.
- రామకృష్ణ మిషన్‌, రామకృష్ణ మఠం స్థాపించారు.
- ఉద్ధేశ్యాలు: సంస్కరణలతో కూడిన హిందూమత పునరుద్ధరణ.
- జాతి నిర్మాణానికి సామాజిక సేవలో పాల్గొనడం
వివేకానంద బోధనలు - హిందూమతం ఇతర మతాల కంటే గొప్పది.
- ఉపనిషత్తుల బోధనకు ప్రాధాన్యం ఇచ్చారు.
- హిందూమత మౌఢ్యం, మూఢాచారాలను వదిలి పెట్టి యూరోపియన్‌ సంస్కృతిలో స్వేచ్ఛ, మహిళల పట్ల గౌరవం, సాంకేతికత వంటి వాటిని అవలంబించాలి.
- శరణాలయాలు, ఆస్పత్రులు, పాఠశాలలను ఈ మిషన్‌ ద్వారా స్థాపించాలని కోరుకున్నారు.
అలీగఢ్‌ ఉద్యమం:
- సయ్యద్‌ అహ్మద్‌ఖాన్‌ (1817-98)
- 1857 తిరుగుబాటు ముస్లింలు, ఆంగ్లేయుల మధ్య తీవ్ర విభేదాలను సృష్టించింది.
- మౌళ్వీలు ఆంగ్లవిద్యను తిరస్కరించడానికి కారణం ఆధునిక విజ్ఞాన శాస్త్రం. తత్వశాస్ర్తాల్లోని అంశాలు ఇస్లామిక్‌ సూత్రాలకు విరుద్ధంగా వుండటం.
అహ్మద్‌ఖాన్‌ భావనలు:
- ముస్లింలు, ఆంగ్లేయులకు మధ్య శత్రుత్వం అంతమవ్వాలి. ప్రగతి సాధించడానికి ముస్లింలు ప్రభుత్వ ఉద్యోగాల్లో చేరాలి.
- ముస్లింలు ఆధునీకరణకు ప్రాధాన్యం ఇవ్వాలి.
- ముస్లిం మహిళలు చదువుకోవాలి, పరదా పద్ధతి రద్దు చేయాలి.
- ఈ భావనలను తన తెహ్రీక్‌-ఇ-ఆక్లాక్‌ పత్రికలో ప్రచారం చేశారు.
- 1864లో విజ్ఞాన శాస్త్ర సంఘాన్ని ఏర్పాటు చేశారు.
- 1875లో అలీగఢ్‌లో ఆంగ్లో ఓరియంటల్‌ కాలేజీని స్థాపించారు.
- ఇస్లాం వాతావరణంలో ఆంగ్లం, విజ్ఞాన శాస్ర్తాలు బోధించేవారు.
- అలీగఢ్‌ ముస్లిం యూనివర్సిటీని 1920 నాటికి స్థాపించారు.
సాంఘిక సంస్కరణలు – మహిళలు
- 200 సంవత్సరాల క్రితం మహిళల పరిస్థితి సామాజికంగా చాలా హీనంగా ఉండేది.
- ఉదా: బాల్య వివాహాలు, సతీ సహగమనం, బహు భార్యత్వం, దేవదాసి, బసివి, జోగిని వ్యవస్థలు అమల్లో ఉండేవి.
- 1846-10 సంవత్సరాల్లోపు వివాహం నేరం
- 1891-12 సంవత్సరాల్లోపు వివాహం నేరం
- 1929 – 14 సంవత్సరాల్లోపు వివాహం నేరం (శారదా చట్టం)
- 1978- అమ్మాయిలకు 18 సంవత్సరా ల్లోపు అబ్బాయిలకు 21సంవత్సరాల్లోపు వివాహం నేరం.
- సతీ సహగమనాన్ని రద్దు చేసింది.-1829 లో అప్పటి గవర్నర్‌ జనరల్‌ విలియం బెంటిక్‌ (రాజారామ్మోహన్‌ రాయ్‌ సహకారంతో)
ఈశ్వర్‌ చంద్ర విద్యాసాగర్‌
- వితంతు పునర్వివాహాల కోసం పోరాటం
- బహు భార్యత్వాన్ని వ్యతిరేకించాడు
- బాలికల విద్య కోసం పాఠశాలలు నెలకొల్పాడు
- 1855లో వితంతు పునర్వివాహాల చట్టం వచ్చింది.
- మొదటి వితంతు పునర్వివాహం 1856లో కలకత్తాలో జరిగింది. ఈ వివాహాన్ని చూసిన ఒక ప్రేక్షకుడు ఇలా వివరించాడు. “ఆ రోజు ఎన్నటికీ మరచిపోలేను. విద్యాసాగర్‌ తన మిత్రుడైన పెళ్ళి కొడుకుతో వచ్చినపుడు ఇసుక వేస్తే రాలనంతగా సందర్శకులు వచ్చారు. పెళ్లి తర్వాత మహిళలతోపాటు అందరి నోటా ఇదే చర్చ”
కందుకూరి వీరేశలింగం(1848-1919)
- సనాతన తెలుగు కుటుంబంలో రాజమండ్రిలో జన్మించాడు.
- ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో బ్రహ్మసమాజ స్థాపకుడు.
- వితంతు పునర్వివాహాల కోసం బాల్య వివాహాల నిషేధం కోసం ప్రయత్నించాడు.
- రాజమండ్రి దగ్గర ధవళేశ్వరంలో బాలికా పాఠశాలను స్థాపించాడు.
గద్య తిక్కనగా పేరుపొందాడు. - కేశవ చంద్రసేన్‌ ప్రభావం ఇతనిపై ఎక్కువగా ఉంది.
- దక్షిణ భారతదేశంలో సాఘిక, మత సంస్కరణోద్యమాన్ని ఇతడే ప్రారంభించాడు.
సావిత్రిబాయి పూలే: (1831-1897)
- మొదటి మహిళా ఉపాధ్యాయురాలు.
- మహారాష్ట్రలో మహిళల హక్కుల కోసం పోరాడింది.
- భర్త మరణానంతరం ‘సత్యశోధక్‌ సమాజ్‌’ బాధ్యతలను చేపట్టింది.
- ప్లేగు వ్యాధి కాలంలో ప్రతి రోజూ రెండు వేల మందికి అన్నం పెట్టింది.
- తారాబాయి షిండే ఈమెతో కలిసి పని చేసింది.
- బాలికల పాఠశాలను పుణెలో స్థాపించి హెచ్‌.ఎం.గా పనిచేసింది.
- దళితులను, వ్యవసాయదారులను, కూలీలను విద్యావంతులను చేయడానికి రాత్రి పాఠశాలలు స్థాపించింది.
- ‘మీకు మీ ప్రాణం మీద ఎంత ప్రేమో మహిళలకు కూడా అలా ఉండదా? ఆమె భర్త చనిపోయినందుకు ఆమె దురదృష్టవంతురాలు.
- ఆమె నుదుటి మీద కష్టాలు రాసి ఉన్నాయి. ఆమెను శుభకార్యాలకు కూడా వెళ్ళనివ్వరు’- తారాబాయి షిండే (1882) (స్త్రీ పురుష్‌ తుల్నా).
పండిత రమాబాయి సరస్వతి (1858-1922)
- మహారాష్ట్రలో జన్మించిన ఈమె సంస్కృత గ్రంథాలను చదివారు.
- తండ్రి మరణానంతరం తన సోదరుడితో దేశమంతా పర్యటించింది (కలకత్తా కూడా).
ఇంగ్లండ్‌, అమెరికా దేశాల మహిళా సంఘాల గురించి తెలుసుకోవడానికి ఆ దేశాలకు వెళ్లింది. - శారదా సదన్‌ అనే పాఠశాలను, ఆశ్రమాన్ని స్థాపించింది.
- వృత్తి విద్య నైపుణ్యాలను ఇందులో నేర్పించేవారు.
- ఆశ్రమంలో వితంతువులు, అనాథలు, అంధులకు వసతి, చదువు, వృత్తివిద్య, వైద్యసేవలను రమాబాయి అందించేవారు.
- పురుషులపై ఆధారపడి ఉంటారు కాబట్టే మహిళలు అన్ని దాష్టీకాలను మౌనంగా భరించాల్సి వస్తుంది,
- సొంత సంపాదన ఉంటేనే తమహక్కులు సాధిస్తారు. పశువులతో ప్రవర్తిస్తున్నట్లు పురుషులు స్త్రీలతో ప్రవర్తిస్తారు. మా పరిస్థితి మెరుగుపరచు కోవడా నికి ప్రయత్నిస్తే మేం పురుషులకు వ్యతిరేకులమనీ అంటున్నారు’- రమాబాయి
ముస్లిం మహిళలు- సంస్కరణలు:
- 20వ శతాబ్దం ఆరంభం నుంచి భోపాల్‌కు చెందిన బేగంలు ముస్లిం మహిళల్లో విద్యావ్యాప్తికి కృషి చేశారు.
- బేగం రోఖియా సఖావత్‌ హుస్సేన్‌
- ముస్లిం మహిళల్లో విద్యావ్యాప్తి కోసం ప్రయత్నించింది.
- పాట్నా కలకత్తాలో ముస్లిం బాలికల కోసం పాఠశాలలు ప్రారంభించారు.
- అన్ని మతాల నాయకులు మహిళలకు తక్కువ స్థానాన్ని ఇచ్చారని వాదిస్తూ సనాతన భావాలను విమర్శించింది.
సంఘ సంస్కరణలు – కుల వ్యవస్థ
- మహాత్మా జ్యోతిబాఫూలే : (1827-1890)
- మహారాష్ట్రలో జన్మించిన ఇతను క్రైస్తవ మత బోధకులు ప్రారభించిన పాఠశాలల్లో చదువుకున్నాడు.
- తన బ్రాహ్మణ మిత్రుడి పెళ్లి ఊరేగింపులో జరిగిన అవమానం ఇతని జీవితాన్ని మలుపు తిప్పింది.
- కులవ్యవస్థను వ్యతిరేకిస్తూ, అందరికంటే ఉన్నతులం అనే బ్రాహ్మణులను వ్యతిరేకించేవాడు/ ఖండించేవాడు.
- కుల వివక్షతకు వ్యతిరేకంగా పోరాటం చేశాడు.
- సత్యం సమానత్వం ఆధారంగా నూతన సమాజాన్ని ఏర్పాటు చేయడానికి సత్యశోధక్‌ సమాజ్‌ అనే సంస్థను స్థాపించాడు.
- మహర్‌, మంగా కులాలకు చెందిన బాలికల కోసం ఒక పాఠశాలను 1928లో పుణెలో స్థాపించారు.
- కులవ్యవస్థకు వ్యతిరేకంగా గులాంగిరి అనే గ్రంథాన్ని రాశాడు.
- నిమ్న కులాల టీచర్లే పాఠాలు చెప్పే పాఠశాలలు, కళాశాలలు, వసతి గృహాల కోసం ఉద్యమించాడు.
- వ్యాసరచన, చర్చ, వక్తృత్వం వంటి అంశాలతో పోటీలు పెట్టి నిమ్న కులాల వాళ్లల్లో ఆత్మ విశ్వాసం, ఆత్మగౌరవం పెంపొందేలా చేశాడు.
- బ్రాహ్మణులు లేకుండా, వివాహాలను, కర్మకాండలను నిర్వహించాలని నిమ్న కులాలకు పిలుపు నిచ్చాడు.
నారాయణ గురు: (1856-1928) కేరళ
- మనుషులందరికీ ఒకే కులం ఒకే మతం ఒకే దేవుడు అనే భావనను ప్రచారం చేశాడు
- ఇతని తండ్రి ఆయుర్వేద డాక్టర్‌. తండ్రి నడిపిన బడిలోనే చదివాడు.
- ‘ఈఝువా’ కులస్థులకు సారాయి కాయడం, జంతుబలులు వంటివాటిని మానేయమని పిలుపునిచ్చాడు.
- కుల వివక్షతను పాటించని దేవాలయాలను స్థాపించి, బ్రాహ్మణ పూజారులు లేకుండా సామాన్య పూజా విధానాలు అనుసరించేవాళ్లు.
- గుడులు కట్టడం కంటే బడులు కట్టడం మేలని, కుల వ్యవస్థను తీవ్రంగా విమర్శించాడు.
భాగ్యరెడ్డి వర్మ (1888-1939):
- దళితులు తమ పరిస్థితిని గుర్తించి హక్కుల కోసం పోరాడేలా చేయడానికి ఇతడు కృషి చేశాడు.
- దళితులే ఈ ప్రాంతపు మూలవాసులు, ఆర్యులు దళితులను బలంతో అణచివేశారు.
- దళితులను ‘ఆది ఆంధ్రులు’ అనేవారు.
- దళితుల్లో చైతన్యం కలిగించడానికి 1906లో జగన్‌మిత్ర మండలిని స్థాపించాడు.
- దళితుల విద్యకు ప్రత్యేక నిధులు కేటాయించేలా నిజాంను ఒప్పించాడు.
- దళిత బాలికలను ‘దేవదాసీలు’, ‘జోగినీలు’గా చేయడాన్ని వ్యతిరేకించాడు.
- దళితులు బౌద్ధమతాన్ని స్వీకరించడానికి ప్రోత్సహించాడు.
