రాష్ట్రంలో నీటిపారుదల సౌకర్యాలు ఎలా ఉన్నాయి?

2015-16 గణాంకాల ప్రకారం రాష్ట్రంలో 2014-15 కంటే కాలువల ద్వారా స్థూల నీటిపారుదల సౌకర్యాల శాతం తగ్గి, చెరువుల ద్వారా స్థూల నీటిపారుదల విస్తీర్ణ శాతం పెరిగింది. రాష్ట్రంలో చెరువుల పునరుద్ధరణ కోసం మిషన్ కాకతీయ పథకాన్ని ప్రారంభించడమే దీనికి కారణం.

తెలంగాణ – నీటిపారుదల సౌకర్యాలు
– దేశంలో మొదటి పంచవర్ష ప్రణాళికలో (1951-56) వ్యవసాయానికి, నీటిపారుదల రంగానికి అధిక కేటాయింపులు చేశారు.
– 1945లో కేంద్ర జల సంఘం స్థాపించారు.
– ఇది జలవనరుల అభివృద్ధి రంగంలో దేశంలోనే ప్రధానమైన ఇంజినీరింగ్ సంస్థ
– జాతీయ జలవిజ్ఞాన సంస్థను 1979లో స్థాపించారు.
– ప్రధాన కార్యాలయం రూర్కీ (ఒడిశా)లో ఉంది.
– 1985, అక్టోబర్‌లో నీటిపారుదల విభాగం పేరును జల వనరుల మంత్రిత్వశాఖగా మార్చారు.
– జాతీయ జలమండలిని (National Water policy) 1990లో స్థాపించారు.
– 2002లో కొత్త జాతీయ జల విధానాన్ని ప్రకటించారు.
– 2008, నవంబర్ 4న గంగానదిని జాతీయ నదిగా ప్రకటించారు.
– వ్యవసాయం సుస్థిరంగా కొనసాగాలంటే సరైన నీటి వసతి అన్నింటి కంటే ప్రధానమైంది.
– భారతదేశం, తెలంగాణలో ముఖ్యంగా నీటిపారుదల సౌకర్యాలు మూడు మార్గాల ద్వారా కల్పిస్తున్నారు. అవి..

– చెరువులు, కాలువల ద్వారా వ్యవసాయం క్షీణించి, ప్రస్తుతం బోరుబావుల ద్వారా వ్యవసాయం పెరిగింది.
– ఇండియా, తెలంగాణలో నీటిపారుదల సౌకర్యాల క్రమం
ఇండియాలో > బావులు > కాలువలు > చెరువులు
తెలంగాణలో > బావులు > చెరువులు > కాలువలు
గమనిక: ఇండియా, తెలంగాణలో నీటిపారుదల సౌకర్యాలు బావుల ద్వారానే అధికంగా కల్పిస్తున్నారు.
– రాష్ట్రంలో బోరుబావుల మీద అధికంగా ఆధారపడటం వల్ల కాలువలు, చెరువుల ద్వారా నీటిపారుదల సౌకర్యాల విస్తీర్ణశాతం తగ్గింది.
– రాష్ట్రంలో 2014-15 గణాంకాల ప్రకారం పరిశీలిస్తే 2015-16 గణాంకాల ప్రకారం 2014-15 కంటే కాలువల ద్వారా స్థూల నీటి పారుదల సౌకర్యాల శాతం తగ్గి చెరువుల ద్వారా స్థూల నీటిపారుదల విస్తీర్ణ శాతం పెరిగింది. రాష్ట్రంలో చెరువుల పునరుద్ధరణ కోసం మిషన్ కాకతీయ పథకాన్ని ప్రారంభించడం ఇందుకు కారణం.

నీటిపారుదల
– వర్షపాతం కాక ఇతర పద్ధతుల ద్వారా వర్షం వచ్చినప్పుడు నిల్వ చేసిన నీటిని సరఫరా చేసి వ్యవసాయం చేయడాన్ని నీటిపారుదల అంటారు.
– నీటిపారుదల స్థిరీకరించబడితే వ్యవసాయం, సాగు క్రమబద్ధీకరించబడుతాయి. సాగు నష్టాల సంభావ్యత తగ్గుతుంది.
– నీటిపారుదల సౌకర్యాలను కింది విధంగా వర్గీకరించవచ్చు.
నీటిపారుదల సౌకర్యాలు బావుల ద్వారా నీటిపారుదల
1. బోరు బావులు
2. గొట్టపు బావులు

– తెలంగాణ ప్రాంతంలో గడిచిన రెండు దశాబ్దాల కింద వరకు బావుల ద్వారా వ్యవసాయం జరిగేది. కాలక్రమేణా భూగర్భజలాలు ఇంకి లోపలికిపోయిన కారణంగా బావుల ద్వారా వ్యవసాయానికి సాగు నీటి సదుపాయం తగ్గిపోయింది.
గమనిక: గొట్టపుబావులు ఎక్కువగా ఉన్న రాష్ర్టాలు –
1. తమిళనాడు (11 లక్షలు)
2. మహారాష్ట్ర

– కాలువ ద్వారా నీటిపారుదల
1. వరద కాలువలు
2. జీవకాలువలు
– తెలంగాణలో కాలువల ద్వారా నీటిపారుదల సౌకర్యాలు వర్షపాతం ద్వారా జరిగేవి. తెలంగాణ వర్షపాతంలో అనిశ్చితత్వం, కరువు ఎక్కువ కాబట్టి వర్షపాతం ద్వారా సాగునీటి పారుదల విస్తీర్ణం తక్కువ. అందువల్ల కాలువల ద్వారా నీటిపారుదల సౌకర్యాలు తక్కువ.
– కాలువల ద్వారా నీటిపారుదల నికరవిస్తీర్ణం పరంగా దేశంలో ఉత్తరప్రదేశ్‌లో అధికంగా ఉండగా, తెలంగాణలో ఉమ్మడి నల్లగొండ జిల్లాలో ఎక్కువగా ఉన్నాయి.
– కాలువల ద్వారా నికరవిస్తీర్ణం పరంగా దేశంలో మిజోరంలో తక్కువగా ఉండగా, రాష్ట్రంలో రంగారెడ్డి జిల్లాలో తక్కువగా ఉన్నది.
– కాలువల విస్తీర్ణ శాతంపరంగా చూస్తే దేశంలో ఛత్తీస్‌గఢ్‌లో అధికంగా ఉండగా, రాష్ట్రంలో ఉమ్మడి మహబూబ్‌నగర్ జిల్లాలో ఎక్కువగా ఉన్నది.
– కాలువల విస్తీర్ణం దేశంలో తక్కువగా ఉండగా, తెలంగాణలో ఉమ్మడి రంగారెడ్డి జిల్లాలో ఉన్నాయి.

దేశంలో ముఖ్యమైన కాలువలు
– దేశంలో అతిపెద్ద కాలువ ఇందిరాగాంధీ కాలువ/రాజస్థాన్ కాలువ. ఇది 650 కి.మీ. పొడవు ఉన్నది.
– ఈ కాలువ రాజస్థాన్‌లోని జైసల్మీర్ నుంచి పంజాబ్‌లోని హరికే బ్యారేజి వద్ద గల ఫిరోజ్‌పూర్ వరకు ఉంది.

తెలంగాణలోని ప్రధాన కాలువలు
1. కాకతీయ కాలువ – ఇది తెలంగాణలో పొడవైన కాలువ 284 కి.మీ.
2. లక్ష్మీకాలువ
3. సరస్వతి కాలువ
– పై మూడు కాలువలు గోదావరి నదికి శ్రీరాంసాగర్ ప్రాజెక్టులో భాగంగా ఉన్నాయి.
4. లాల్ బహదూర్ కాలువ (ఎడమ కాలువ)
– ఈ కాలువ కృష్ణా నదికి నాగార్జునసాగర్ ప్రాజెక్టులో భాగంగా ఉంది.
– దేశంలో క్లోనింగ్ ద్వారా బర్రెను సృష్టించిన మొదటి సంస్థ ఎన్డీఆర్‌ఐ (నేషనల్ డెయిరీ రిసెర్చ్ ఇన్‌స్టిట్యూట్)
– సంచార వైద్యశాల ఎమర్జెన్సీ నంబర్: 1962

మత్స్య సంపద
– చేపలు, సముద్ర ఉత్పత్తులను అభివృద్ధి చేయడాన్ని నీలి విప్లవం (Blue Revolution) అంటారు.
– చేపల పెంపకం పిసికల్చర్- ఆక్వాకల్చర్
– చేపల అధ్యయనం- ఇక్తియాలజీ
– ఇండియా వాణిజ్యంలో మత్స్య పరిశ్రమ 1 శాతం ఉంది.
– ప్రపంచంలో చేపల ఉత్పత్తిలో
1. చైనా
2. ఇండియా
– దేశంలో లభించే ప్రాంతం ఆధారంగా చేపలు రెండు రకాలు..
1. మంచినీటి చేపలు – 42.6 శాతం
2. సముద్రం చేపలు – 57.4 శాతం
– ఇండియాలో మంచినీటి చేపల ఉత్పత్తిలో
1. పశ్చిమబెంగాల్
2. ఆంధ్రప్రదేశ్
– సముద్రం చేపల ఉత్పత్తిలో
1. కేరళ
2. గుజరాత్
– అన్నిరకాల చేపల ఉత్పత్తిలో
1. పశ్చిమబెంగాల్
2. ఆంధ్రప్రదేశ్
– తెలంగాణలో చేపల చెరువులు అధికంగా ఉన్న జిల్లా – ఖమ్మం.
– తెలంగాణలో రొయ్యల సాగు అధికంగా ఉన్న జిల్లా –
1. మహబూబ్‌నగర్
2. నల్లగొండ
– తెలంగాణలో చేపలు పట్టేవారు అధికంగా ఉన్న జిల్లా –
1. వరంగల్
2. మహబూబ్‌నగర్

రాష్ట్రంలో మత్స్యకారులకు సామూహిక ప్రమాద బీమా
మరణిస్తే – రూ. 2 లక్షలు
శాశ్వత వైకల్యం- రూ. లక్ష
పాక్షిక వైకల్యం/ దవాఖాన ఖర్చులకు
– రూ. 10 వేలు చెల్లిస్తారు
– 2016-17లో మొత్తం చేపలు, రొయ్యల ఉత్పత్తిలో లక్ష్యం – 35.35 లక్షల టన్నులకు చేరింది 5.63 లక్షల హెక్టార్లలో చేపల సంపదను పెంచడానికి 23,874 చెరువులను ప్రభుత్వం గుర్తించింది.
– రాష్ట్రంలో మత్స్యకారుల జనాభా – 19.04 లక్షలు
– రాష్ట్రంలో చేపల విత్తనోత్పత్తి కేంద్రాలు – 28
– రాష్ట్రంలో ఏడు మత్స్యకార మార్కెటింగ్ సహకార కేంద్రాలు ఉన్నాయి.
– 2016-17 స్థూల రాష్ట్ర దేశీయోత్పత్తి (జీఎస్‌డీపీ) ప్రస్తుత ధరల్లో చేపలు, రొయ్యల పెంపకం వాటా – 0.4శాతం

సెరికల్చర్ (Sericulture)
– పట్టు పురుగుల పెంపకం – సెరికల్చర్
– ప్రపంచంలో పట్టు ఉత్పత్తిలో చైనా మొదటి స్థానంలో ఉండగా, భారత్ రెండో స్థానంలో ఉన్నది.
– ప్రపంచంలో కృత్రిమ పట్టు ఉత్పత్తిలో జపాన్ అగ్రస్థానంలో ఉన్నది.
– దేశంలో పట్టు ఉత్పత్తిలో కర్ణాటక, ఆంధ్రప్రదేశ్ మొదటి స్థానాల్లో ఉన్నాయి.
– తెలంగాణలో అంతర్జాతీయ పట్టు బివోల్టిన్ ఉత్పత్తిని ప్రభుత్వం మెరుగుపరుస్తుంది.
– టుస్సార్ పట్టు ఉత్పత్తిలో దేశంలో తెలంగాణ నాలుగో స్థానంలో ఉన్నది.
– రాష్ట్రంలో టుస్సార్ పట్టును అధికంగా పెంచే జిల్లాలు ఆదిలాబాద్, కరీంనగర్
– తెలంగాణలో పట్టు వస్ర్తాల నేతకు ప్రసిద్ధి- పోచంపల్లి, గద్వాల, కొత్తకోట, నారాయణపేట్