Telugu | అచ్చునకు ఆమ్రేడితం పరమైన?

సంధులు

– పూర్వపదం, పరపదం పరస్పరం ఏకాదేశం కావడాన్ని సంధి అంటారు.
– ఒక సంధి పదాన్ని విడదీయగా రెండు పదాలు వస్తాయి.
– మొదటి పదాన్ని పూర్వపదం అని, రెండో పదాన్ని పరపదం అని అంటారు.
– ఉదా: గజేంద్రుడు= గజ(పూర్వపదం)+ఇంద్రుడు(పరపదం)
పరస్పర కలయిక
– పరవస్తు చిన్నయసూరి బాలవ్యాకరణం ప్రకారం పూర్వపదంలోని చివరి వర్ణాన్ని పలుకగా వచ్చే అచ్చును రాయాలి. పరపదంలోని మొదటి వర్ణాన్ని తీసుకోవాలి.

సంధులు రెండు రకాలు

1. సంస్కృత సంధులు, 2. తెలుగు సంధులు
సంస్కృత సంధులు
– సవర్ణదీర్ఘ సంధి
– గుణ సంధి
– వృద్ధి సంధి
– యణాదేశ సంధి
– అనునాసిక సంధి
– శ్చుత్వ సంధి
– జశ్వ సంధి
– విసర్గ సంధి

తెలుగు సంధులు
– ఆమ్రేడిత సంధి
– త్రిక సంధి
– రుగాగమ సంధి
– ద్విరుక్తటకార సంధి
– గసడదవాదేశ సంధి
– ద్రుత ప్రకృత సంధి(సరళాదేశ సంధి)

సవర్ణదీర్ఘ సంధి
– అ, ఇ, ఉ, ఋలకు అవే అచ్చులు పరమైతే దాని దీర్ఘాలు ఏకాదేశమవుతాయి.
– దీర్ఘంతో కూడుకున్న ఆ, ఈ, ఊ, ఋలను అక్కులు అంటారు.
ఉదా: దేవాలయం = దేవ+ఆలయం
– కరుణాలయం = కరుణ+ఆలయం
– ప్రళయాగ్ని = ప్రళయ+అగ్ని
– చంచలాత్మ = చంచల+ఆత్మ
– శీతాద్రి = శీత+అద్రి
– జలజాకారం = జలజ+ఆకారం
– ముఖారవిందం – ముఖ+అర్వందం
– మునీశ్వరుడు = ముని+ఈశ్వరుడు
– కవీంద్ర = కవి+ఇంద్ర
– గౌరీశ = గౌరి+ఈశ
– భానూదయం= భాను+ఉదయం

గుణసంధి
– అకారానికి ఇ, ఉ, ఋలు పరమైతే క్రమంగా ఏ, ఓ, ఆర్‌లు వచ్చును.
– ఏ, ఓ, ఆర్‌లను గుణాలు అంటారు.
వివరణ: అ+ఇ= ఏ, అ+ఉ= ఓ
అ+ఋ= ఆర్
ఉదా: దేవేంద్రుడు = దేవ+ఇంద్రుడు
– ఇతరేతర = ఇతర+ఇతర
– మహేశ్వరుడు = మహ+ఈశ్వరుడు
– కమలేంద్ర = కమల+ఇంద్ర
– తరుణేందుశేఖరుడు= తరుణ+ఇందుశేఖరుడు
– సురేశ్వర = సుర+ఈశ్వర
– పరోపకారం = పర+ఉపకారం
– కౌతుకోద్దతి = కౌతుక+ఉద్దతి
– గోవర్ధనోద్దరణ = గోవర్ధన+ఉద్దరణ
– ధీరోత్తములు = ధీర+ఉత్తములు
– కావ్యోపదేశం = కావ్య+ఉపదేశం
– తీరోత్సంగం = తీర+ఉత్సంగం
– హరణోద్యోగం = హరణ+ఉద్యోగం
– రాజర్షి = రాజ+ఋషి

వృద్ధి సంధి
– అకారానికి ఏ/ఇలు పరమైనప్పుడు ఐ కారం
– అకారానికి ఓ/ఔలు పరమైనప్పుడు ఔ కారాలు వస్తాయి.
– ఐ, ఔలను వృద్ధులు అంటారు.
వివరణ : అ+ఏ= ఐ, అ+ఐ= ఐ
అ+ఓ= ఔ, అ+ఔ= ఔ
ఉదా: అఖిలైశ్వరం = అఖిల + ఐశ్వర్యం
– పరమౌషధం = పరమ + ఔషధం
– లోకైక = లోక + ఏక
– మహైశ్వర్యం = మహ + ఐశ్వర్యం
– మహౌషధి = మహ+ఓషధి
– దేశౌన్నత్యం = దేశ+ఔన్నత్యం
– కృైష్ణెకత్వం = కృష్ణ + ఏకత్వం
– మహౌఘం = మహ + ఓఘం
– మహౌన్నత్యం = మహ+ఔన్నత్యం
– భువనైక = భువన + ఏక
– అఖండైశ్వర్యం = అఖండ + ఐశ్వర్యం
– పాపౌఘం = పాప + ఓఘం
– సురైక = సుర + ఏక
– ఏకైక = ఏక + ఏక

యణాదేశ సంధి
– ఇ, ఉ, ఋలకు అసవర్ణాచ్చులు పరమైనప్పుడు క్రమంగా య(య్), వ(వ్), ర(ర్)లు ఆదేశమగును.
– య, వ, రలను యణ్ణులు అంటారు.
వివరణ: ఇ+అసవర్ణాచ్చు-య(య్)
– ఉ+అసవర్ణాచ్చు-వ(వ్)
– ఋ+అసవర్ణాచ్చు-ర(ర్)
ఉదా: ప్రత్యుత్తరం = ప్రతి+ఉత్తరం
– అణ్వాయుధం = అణు + ఆయుధం
– మాత్రాశ = మాతృ+ఆశ
– ప్రత్యుపకారం = ప్రతి+ఉపకారం
– అత్యధికం = అతి+అధికం
– ప్రత్యక్షం = ప్రతి + అక్షం
– తర్వగ్రం = తరు+అగ్రం
– గుర్వాజ్ఞ = గురు + ఆజ్ఞ
– అణ్వస్త్రం = అణు + అస్త్రం
– పిత్రాజ్ఞ = పితృ + ఆజ్ఞ
అనునాసిక సంధి – సూత్రం
– క, చ, ట, త, పలకు న, యలు పరమైతే అనునాసికలు వస్తాయి. న, మ ఒత్తు ఉన్న సంధి అనునాసిక సంధి
వివరణ: క, చ, ట, త, ప + న, య = ఙ, ఞ, న, య
ఉదా: వాక్ + మయం = వాఙ్మయం
– రాట్ + మహేంద్రవరం = రాణ్మహేంద్రవరం
– జగత్ + నాథుడు = జగన్నాథుడు
– జగత్ + నాటకం = జగన్నాటకం
ఉదా: రాణ్మహిమ = రాట్+మహిమ
– చిన్మయము = చిత్+మయము
– జగన్మాత = జగత్ + మాత
– జగన్మోహిని = జగత్ + మోహిని
– తన్మయము = తత్ + మయము

శ్చుత్వ సంధి
– స కార, త- వర్గాక్షరాలకు, శ-కార, చ వర్గాక్షరాలు పరమైనప్పుడు శకార, చ-వర్గాక్షరాలే వస్తాయి.
వివరణ: స, త వర్గాక్షరాలు+శ, చ వర్గాక్షరాలు = శ, చ వర్గాక్షరాలే వచ్చును.
– స, త, థ, ద, ధన+శ, చ, ఛ, జ, ఝ, ఞ = శ, చ, ఛ, జ, ఝ, ఞ ఇవే ఒత్తులు వచ్చే సంధి (శ్చ, చ్చ, జ్జ)

జశ్వ సంధి
– వర్గ ప్రథమాక్షరాలకు, వర్గద్వితీయ, వర్గ చతుర్థ, వర్గ తృతీయ, హ, య, వ, ర, ల, అచ్చులు పరమైనప్పుడు వర్గ తృతీయ అక్షరాలు వస్తాయి.
ఉదా: వాక్+ఈశుడు = వాగీశుడు
– సత్+ఆచారం = సదాచారం
– తత్+ధర్మం = తద్ధర్మం
– సత్+గమ్యం = సద్గమ్యం
– అప్ + లింగం = అబ్లింగం
– సత్+జనులు = సజ్జనులు

తెలుగు సంధులు

ఆమ్రేడిత సంధి
– అచ్చునకు ఆమ్రేడితం పరమైనప్పుడు సంధి తరచుగానగు అచ్చు+ఆమ్రేడితం.
ఉదా: అంత+అంత = అంతంత
– అహ+అహ = అహహ
– ఎంత+ఎంత= ఎంతెంత
– ఓహో+ఓహో = ఓహోహో
– ఇంత+ఇంత = ఇంతింత
– ఎదురు+ఎదురు = ఎదురెదురు
– పగలు+పగలు = పట్టపగలు
– కడ+కడ = కట్టకడ
– బయలు+బయలు = బట్టబయలు
కోడ్: 1) ఆమ్రేడిత సంధి పదాలను విడదీసినప్పుడు రెండు పదాలు ఒకే మాదిరిగా ఉంటాయి.
2) ఏక+ఏక, ఇతర+ఇతర అనే పదాలు ఆమ్రేడితి సంధికి ఉదాహరణలు కావు. కారణం ఇవి సంస్కృత పదాలు
– ఆమ్రేడితం: రెండు పదాలు ఒకేవిధంగా ప్రయోగించినప్పుడు రెండోసారి ప్రయోగించిన పదం ఆమ్రేడితం అవుతుంది.

త్రికసంధి
– ఆ, ఈ, ఏ అనే సర్వనామాలు త్రికములు.
– త్రికము మీది అసంయుక్త హల్లునకు ద్విత్వము బహుళం.
– ద్విరుక్తమగు హల్లు పరమైనప్పుడు ఆచ్చికంబగు దీర్ఘము హ్రస్వమవును అచ్చ తెలుగు దీర్ఘం.
కోడ్: 1) మొదటి వర్ణం- అ, ఇ, ఎ
2) రెండో వర్ణం- ద్విత్వాక్షరం.
ఉదా: అద్విధము = ఆ+విధము
– ఇద్దరు = ఈ+దర
– ఎచ్చోట = ఏ+చోట
– అగ్గజేంద్రుడు = ఆ+గజేంద్రుడు
– రుగాగమ సంధి (ఆగమం = మిత్రుడు)
– సూత్రం-I: కర్మధారయంలో పేదాది శబ్దాలకు ఆలు పరమైతే సంధి రుగాగమ సంధి.
– కర్మధాయం = నామవాచక(విశేష్యం)+విశేషణాలతో ఏర్పడినది.
ఉదా: పేద+ఆలు = పేదరాలు
– బీద+ఆలు = బీదరాలు
– మనుమ+ఆలు = మనుమరాలు
– బాలింత+ఆలు = బాలింతరాలు
– జవ+ఆలు = జవరాలు
– సూత్రం-II: కర్మధారయంలో తత్సమ శబ్దాలకు ఆలు పరమైతే అత్వానికి ఉత్వం వచ్చే సంధి రుగాగమ సంధి.
ఉదా: గుణవంత+ఆలు = గుణవంతరాలు
– ధనవంత+ఆలు = ధనవంతురాలు
– ధైర్యవంత+ఆలు = ధైర్యవంతురాలు
– ఐశ్వర్యవంత+ఆలు = ఐశ్వర్యవంతురాలు
కోడ్: రుగాగమ సంధి పదాలు విడదీసినప్పుడు పరపదంలో కేవలం ఆలు అనే పదం మాత్రమే ఉంటుంది.
– రుగాగమ సంధి పదాలు కలిపి రాసినప్పుడు పదం చివర రాలు అని ఉంటుంది.

ద్విరుక్త టకార సంధి
– చిఱు, కఱు, కడు, నడు, నిడు శబ్దాల ఱ/డలకు అచ్చు పరమైతే వచ్చే సంధి ద్విరుక్తటకార సంధి.
ఉదా: చిఱు+ఎలుక = చిట్టెలుక
– కడు+ఎదురు = కట్టెదురు
– నడు+అడవి = నట్టడవి
– నిడు+ఊర్పు = నిట్టూర్పు
కోడ్: ద్విరుక్తటకార పదాలను విడదీసినప్పుడు పూర్వపదంలో చిఱు, కడు, కఱు, నడు, నిడు పదాలు వస్తాయి.

గసడదవాదేశ సంధి (ఆదేశం-శత్రువు)
– సూత్రం-I: ప్రథమ (డు, ము, వు, లు) మీది పరుషాల (క,చ, ట, త, ప)కు గసడదవలు బహుళం.
ఉదా: వాడు+కట్టె = వాడుగొట్టె
– వాడు+చనియే = వాడుసనియే
– పెళ్లము+కొట్టె = పెళ్లముగొట్టె
– మొగుడు+తన్నె = మొగుడుదన్నె
– సూత్రం-II: ద్వంద్వంబైన పదంబు మీద ఉన్న పరుషాలకు గసడదవలు కానవచ్చు.
ఉదా: అన్న+తమ్ముడు = అన్నదమ్ములు
– అక్క+చెల్లి = అక్కాచెళ్లెల్లు
– కూర+కాయలు = కూరగాయలు