నహపాణుని వెండినాణేన్ని తనపేర పునర్‌ముద్రించిన రాజు?

రెండో శాతకర్ణి
-ఇతను శాతవాహన రాజుల్లో 6వ వాడు.
-అత్యధికంగా 56 ఏండ్లు పరిపాలించాడు.
-ఇతడు శకులను, శుంగులను ఓడించి మాళ్వాను ఆక్రమించాడు.
-ఇతని కాలంలోనే శక-శాతవాహన సంఘర్షణ ప్రారంభమైంది.
-తెలంగాణలోనే కాకుండా ఉత్తర మహారాష్ట్ర, మధ్యప్రదేశ్, మాళ్వా ప్రాంతాల్లో కూడా ఇతని నాణేలు దొరికాయి.
-ఇతని ఆస్థానంలోని వాసిష్టీపుత్ర ఆనందుడు సాంచీ స్థూప దక్షిణ ద్వారంపై ఒక శాసనాన్ని చెక్కించాడు.
-యుగపురాణం ప్రకారం ఈయన మగధ, కళింగ ప్రాంతాలను కూడా పరి పాలించాడని తెలుస్తుంది.
-ఈ విధంగా రెండో శాతకర్ణిని ఉత్తర భారతదేశంలో రాజ్య విస్తరణ చేసిన మొదటి దక్షిణ భారత రాజుగా పేర్కొనవచ్చు.
-రెండో శాతకర్ణి తర్వాత వరుసగా లంబోదరుడు, అపేలకుడు, మేఘస్వాతి, స్వాతి, స్కంద స్వాతి, మృగేంద్ర స్వాతికర్ణి, కుంతల శాతకర్ణి మొదలైన రాజులు పరి పాలించారు. వీరిలో చెప్పుకోదగ్గ రాజు కుంతల శాతకర్ణి మాత్రమే.

కుంతల శాతకర్ణి
-ఇతను శాతవాహన రాజుల్లో 13వ వాడు.
-శకులను ఓడించి తన పూర్వీకులు కోల్పోయిన మాళ్వా, మహారాష్ట్రలను తిరిగి పొందాడు.
-కాతంత్ర వ్యాకరణం (సంస్కృతం) రాసిన శర్వవర్మ, బృహత్కథ (పైశాచీ ప్రాకృతంలో) రాసిన గుణాఢ్యుడు ఈయన ఆస్థానంలోని వారే.
-వాత్సాయనుడి కామసూత్రాలు, రాజశేఖరుడి కావ్య మీమాంసలో ఇతని ప్రశస్తి కనబడుతుంది.
-చివరి కణ్వ వంశస్తుడైన సుశర్మను చంపి, మగధను ఆక్రమించినది కుంతల శాతకర్ణియేనని కొందరు చరిత్రకారుల అభిప్రాయం.
-కానీ మత్స్య పురాణం ప్రకారం 15వ రాజైన మొదటి పులోమావి సుశర్మను చంపి మగధను ఆక్రమించాడని తెలుపుతుంది.

హాలుడు
-శాతవాహన చక్రవర్తుల్లో 17వ రాజు హాలుడు.
-ఇతను సారస్వతాభిమాని, సాహితీవేత్త.
-ఈయన బిరుదు కవి వత్సలుడు.
-ఇతను ప్రాకృతంలో 700 శృంగార పద్యాలను గాథాసప్తశతి అనే గ్రంథరూపంలో సంకలనం చేశాడు. ఈ విషయాన్ని బాణకవి తన హర్ష చరిత్ర గ్రంథంలో తెలిపాడు.
-హాల చక్రవర్తి సింహళ రాకుమార్తె లీలావతిని సప్తగోదావరి తీరంవద్ద భీమేశ్వరుడి సన్నిధిలో వివాహం చేసుకున్నట్లు కుతూహలుడు తను రాసిన లీలావతి పరిణయం అనే కావ్యంలో పేర్కొన్నాడు.
-హాలుని వివాహం జరిగిన ప్రాంతం నేటి జగిత్యాల జిల్లాలోని వేంపల్లి వెంకట్రావుపేట అని డా. నంగనభట్ల నర్సయ్య సాక్ష్యాధారాలతో నిరూపించాడు.

గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి (క్రీ.శ.106-130)
-ఇతను శాతవాహన చక్రవర్తుల్లో గొప్పవాడు. 23వ రాజు.
-ఇతని కాలాన్ని గురించి చరిత్రకారుల్లో భిన్నాభిప్రాయాలున్నాయి.
-అయితే నహపాణుని శాసనాలపై ఉన్న తేదీల ప్రకారం ఈయన క్రీ.శ.106-130 సంవత్సరాల మధ్య పరిపాలించినట్లు తెలుస్తుంది.
-ఈయన తల్లి గౌతమీ బాలశ్రీ వేయించిన నాసిక్ శాసనంవల్ల గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి గుణగణాలు, విజయాలు తెలుస్తున్నాయి.
-ఈ నాసిక్ శాసనం గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి కుమారుడైన వాసిష్టీపుత్ర పులోమావి 19వ పాలనా సంవత్సరంలో వేసినది.

గౌతమీపుత్రుడి దిగ్విజయ యాత్రలు
-ఈయన ఆసిక లేదా రిసిక (అస్మకకు దక్షిణంగా ఉన్న కృష్ణా, గోదావరి నదుల మధ్య ప్రాంతం అంటే హైదరాబాద్, మెదక్ జిల్లాలు), అస్మక (నిజామాబాద్, ఔరంగాబాద్ జిల్లాలు), ములక (ప్రతిష్టానపురం), విదర్భ (బీరార్)లను జయించాడు.
-అంతేగాకుండా ఈయన తన దిగ్విజయ యాత్రలో భాగంగా శక-పహ్లవులను సమూలంగా నిర్మూలించాడు.
-ఇతను 18వ పరిపాలన సంవత్సరంలో తన పశ్చిమ సరిహద్దులను పాలిస్తున్న క్షహరాట వంశీయుడైన నహపాణుని (శక) అంతం చేసి క్షహరాట వంశ నిరవశేషకర అనే బిరుదు పొందాడు.
-ఈ విజయానికి చిహ్నంగా నహపాణుని వెండి నాణేన్ని తనపేర తిరిగి పునర్‌ముద్రించాడు.
-ఈ నాణేలు జోగల్ తంబిలో లభించాయి. (9,270 నాణేలు)
-ఈ విజయం వల్ల అపరాంత (నాసిక్, కార్లేలతో కూడిన ఉత్తర కొంకణం), అవంతి (పశ్చిమ మాళ్వా ప్రాంతం), అకర (తూర్పు మాళ్వా ప్రాంతం) శాతవాహన సామ్రాజ్య అంతర్భాగాలయ్యాయి.
-కకుర (తూర్పు రాజస్థాన్), సౌరాష్ట్ర (దక్షిణ కథియవాడ)ను కూడా జయించాడు. వీటితోపాటు నేటి తెలంగాణ, ఆంధ్రప్రదేశ్ మొత్తం ఈయన ఆధీనంలోనే ఉన్నాయి.
-ఈ విధంగా చాలాకాలం తర్వాత గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి హయాంలో శాతవాహన రాజ్యం సువిశాల రాజ్యంగా మారింది.

నాసిక్ శాసనం ప్రకారం గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి బిరుదులు
-శాతవాహన కుల యశఃప్రతిష్టాపనకరుడు
-క్షత్రియ దర్పమాన మర్దనుడు, క్షహరాట వంశ నిరవశేషకరుడు, ఏక బ్రాహ్మణ, ఏకశూర, ఆగమనిలయ, త్రిసముద్రతోయ పీతవాహన (ఇతని అశ్వాలు అరేబియా సముద్రం, బంగాళాఖాతం, హిందూమహాసముద్రంలో నీళ్లు తాగాయని అర్థం).
-గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి నాసిక్ గుహల్లో 2 శాసనాలు రాయించాడు. ఒకటి తన 18వ పాలనా సంవత్సరానికి, మరొకటి 24వ పాలనా సంవత్సరానికి చెందినవి.
-ఇతని నాణేలు కొండాపూర్, పెద్దబంకూర్‌లో వందలకొద్ది దొరికాయి.
-గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి, అతని తల్లి గౌతమీ బాలశ్రీ కలిసి లురన్హ కొండపై నివసించే బౌద్ధ భిక్షులకు దానధర్మాలు చేసినట్లు నాసిక్ శాసనాలవల్ల తెలుస్తుంది.

వాసిష్టీపుత్ర పులోమావి/రెండో పులోమావి (క్రీ.శ.130-154)
-ఇతను గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి కుమారుడు.
-ఈయన శాసనాలు నాసిక్, కార్లే, అమరావతి, మ్యాకదోని, బనవాసి మొదలైనచోట్ల ఉన్నాయి.
-ఇతను నవనగరం అనే పట్టణాన్ని నిర్మించాడు.
-శకరాజైన రుద్రదామనుడిచేత పరాజయంపాలై రాజధానిని ప్రతిష్టానపురం నుంచి అమరావతికి/ధాన్యకటకానికి మార్చాడు.
-గౌతమీ బాలశ్రీ నాసిక్ శాసనం పులోమావిని దక్షిణాపథేశ్వరుడని పేర్కొంది.

వాశిష్టీపుత్ర శివశ్రీ శాతకర్ణి (క్రీ.శ.154-165)
-ఇతను కూడా గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి కుమారుడు.
-ద్విభాషా (తమిళ, ప్రాకృత) నాణేలను ముద్రించిన తొలి శాతవాహన రాజు ఈయనే.
-కన్హేరి శాసనం ఆధారంగా ఈయన చస్తనుని మునిమనుమడైన శక రుద్రదాముని కుమార్తె, రుద్రదామనికను వివాహం చేసుకున్నట్లు తెలుస్తుంది.

యజ్ఞశ్రీ శాతకర్ణి (క్రీ.శ.165-194)
-ఇతను శాతవాహనుల్లో చివరి గొప్పరాజు.
-పురాణాల ప్రకారం ఈయన 26వ రాజు.
-ఈయన శాసనాలు కన్హేరి, నాసిక్, చిన గంజాం వద్ద లభించాయి.
-ఇతను రెండు తెరచాపలున్న ఓడ బొమ్మగల నాణేలను ముద్రించాడు.
-ఈ నాణేల ప్రకారం ఇతను గౌతమీపుత్ర యజ్ఞశ్రీ శాతకర్ణిగా తెలుస్తున్నది.
-ఇతను విదేశీయులతో యుద్ధం చేసి తన పూర్వీకులు కోల్పోయిన చాలా రాజ్య భాగాలను తిరిగి స్వాధీనం చేసుకున్నాడు.
-తూర్పు, పడమర రాష్ర్టాలన్నింటి మీద రాజ్యాధికారం ఉన్న చివరి శాతవాహన చక్రవర్తి ఈయనే.
-అందుకే బాణుడు తన హర్ష చరిత్రలో ఈయనను త్రిసముద్రాధిపతిగా వర్ణించాడు.
-ఇతని కాలంలోనే మత్స్య పురాణం సంకలనం ప్రారంభమైంది.
-యజ్ఞశ్రీ శాతకర్ణి బౌద్ధ మతాభిమాని. ఈయన ఆచార్య నాగార్జునుని పోషించాడు.
-ఇతను నాగార్జునుని కోసం శ్రీ పర్వతం లేదా నాగార్జున కొండపై మహా విహారం లేదా పారావత విహారం నిర్మించాడు.
-ఈ విహారంలో 1500 గదులుండేవని చైనా యాత్రికుడైన ఫాహియాన్ పేర్కొన్నాడు.
-యజ్ఞశ్రీ శాతకర్ణి తర్వాత ముగ్గురు శాతవాహన రాజులు సుమారు 17 ఏండ్లు పాలించారు. వీరు విజయ శాతకర్ణి, చందశ్రీ, మూడో పులోమావి.
-వారిలో చివరి శాతవాహన రాజైన మూడో పులోమావి మ్యాకధోని శాసనం బళ్లారిలో దొరికింది. ఇతని తర్వాత సామ్రాజ్యం పతనమైంది.
-అభేరులు, ఇక్ష్వాకులు, చుటు వంశీయులు, పల్లవులు విజృంభించి స్వతంత్రులై సొంత రాజ్యాలను ఏర్పాటు చేసుకున్నారు. అంతటితో శాతవాహన యుగం అంతరించింది.

శాతవాహనుల పరిపాలన వ్యవస్థ
-నాసిక్, కార్లే గుహ శాసనాల ద్వారా వీరి పరిపాలనా విధానం గురించి మనం తెలుసుకోవచ్చు. శాతవాహనులు చాలావరకు మౌర్యుల పరిపాలనలోని అంశాలను గ్రహించారు.

శాతవాహన చక్రవర్తి అధికారాలు
-ఇతనే రాజ్యానికి అధిపతి, సర్వాధికారి, సర్వసైన్యాధిపతి.
-రాజ్యం తండ్రి నుంచి కుమారునికి వంశపారంపర్యంగా సంక్రమించేది.
-రాచరికాన్ని స్వీకరించడానికి ముందు రాజపుత్రులు రాజ్యపాలనకు అవసరమైన అన్ని విద్యల్లో శిక్షణ పొందేవారు. ఖారవేలుని హాతిగుంఫా శాసనం ఈ విషయాన్ని ధ్రువపరుస్తుంది.
-శాతవాహన రాజులు కొందరు మాతృనామాలు కలిగి ఉన్నా, రాజ్యాధికారం మాత్రం మగవారికే సంక్రమించేది.
-రాజులు రాజ, మహారాజ వంటి బిరుదులను ధరించారు. వీరు అశ్వమేధ, రాజసూయ యాగాలను నిర్వహించారు.
-శాతవాహనుల కాలం నాటికి రాజు దైవాంశ సంభూతుడనే భావన ఏర్పడింది. రాజులు రాముడు, విష్ణువు మొదలైన పురాణ పురుషుల లక్షణాలు కలిగి ఉన్నట్లుగా భావించారు.
-ధర్మశాస్త్ర బద్దంగా పరిపాలించాలనేది ఆనాటి రాజుల ఆదర్శం. రాజు ధర్మశాస్త్ర బద్దంగా, ధర్మ రక్షకుడిగా ఉండాలనే నియమం ఉండేది.
-వీరికి పరిపాలనలో మనుధర్మ శాస్త్రం, కౌటిల్యుని అర్థశాస్త్రం మార్గదర్శకాలుగా ఉండేవి.