Indian History | ఆంగ్లేయుల అణచివేత – సడలని స్వతంత్ర దీక్ష
గద‌ర్‌పార్టీ
- గదర్‌పార్టీని 1913 శాన్‌ఫ్రాన్సిస్కోలో లాలా హరిదయాల్‌, సోహాన్‌సింగ్‌, బన్నా స్థాపించారు.
- నినాదం – ఆంగ్రేజి-క-దుష్మన్‌
- ఈ పార్టీలో చేరిన ఏకైక హిందువు దర్షి చంద్రయ్య
ముస్లింలీగ్ పార్టీ
- 1906 ముస్లింలీగ్ పార్టీని బంగ్లాదేశ్‌ రాజధాని ఢాకాలో నవాబుల్లా ఖాన్‌, షోయబుల్లా ఖాన్‌లు స్థాపించారు.
- దీని మొదటి సమావేశం 1908లో అమృత్‌సర్‌లో అఘఖాన్‌ 3 అధ్యక్షతన జరిగింది.
- పాకిస్థాన్‌ అనే పదాన్ని మొదటిసారి వాడిన పంజాబ్‌ ముస్లిం యువకుడు -రహమత్‌ అలీఖాన్‌.
- పాకిస్థాన్‌ గురించి మొదట ప్రసంగించి, కవిత్వాన్ని రాసిన వ్యక్తి – మహ్మద్‌ ఇక్బాల్‌ (ఉర్దూ కవి) సారే జహాసే అచ్ఛా
- ప్రత్యేక పాకిస్థాన్‌ కోసం పోరాడిన పార్టీ – ముస్లింలీగ్
- ప్రత్యేక పాకిస్థాన్‌ చర్యదినం 1946 ఆగస్టు 16
- పాకిస్థాన్‌ జాతిపిత – మహ్మద్‌ఆలీజిన్నా(పాకిస్థాన్‌ ఏకైక గవర్నర్‌)
గాంధీయుగం (1919-1947)
- మోహన్‌ దాస్‌ కరమ్‌ చంద్‌ గాంధీ 1869 అక్టోబర్‌ 2న గుజరాత్‌లోని పోర్‌బందర్‌లో జన్మించారు.
- తల్లి పుత్లీబాయి, తండ్రి కరమ్‌ చంద్‌ గాంధీ
- గాంధీకి ఇంగ్లండ్‌ వెళ్లి లా చదవమని చెప్పిన వ్యక్తి మాండిదావే
- గాంధీతో 3 ప్రమాణాలు చేయించినది బేచర్డే స్వామి
- గాంధీకి ఇంగ్లండ్‌ వెళ్లడానికి ఆర్థికంగా సహకరించిన జైన సన్యాసి రుషభానంద స్వామి
- ఇంగ్లండ్‌లో గాంధీకి వసతి కల్పించినది ప్రాంజిమన్‌ మెహతా.
- 1883లో తన 13వ ఏట కస్తూర్బా గాంధీని వివాహం చేసుకున్నాడు.
- బాల్య వివాహం గురించి తన ఆత్మకథ అయిన ‘My Experiment with Truth’ లో వర్ణించాడు.
- గాంధీని ప్రభావితం చేసిన వ్యక్తులు
1) లియోటాల్‌స్టాయ్‌ 2) జాన్‌ రస్కిన్‌
3) గోర్కి 4) హెన్నీ డెవిడ్‌ థోరో
బిరుదులు-ఇచ్చినవారు - జాతిపిత – సుభాష్‌ చంద్రబోస్‌
- మహాత్మా – రవీంద్రనాథ్‌ ఠాగూర్‌
(విశ్వకవి -గాంధీ) - బాపూజీ -నెహ్రూ
- అర్ధనగ్న ఫకీర్‌ – విన్‌స్టన్‌ చర్చిల్‌
- పత్రికలు : ఇండియన్‌ ఒపీనియన్‌ 1903 దక్షిణాఫ్రికా, యంగ్‌ ఇండియన్‌, నవజీవన్‌, హరిజన్‌
- పుస్తకాలు : 1) హిందూ స్వరాజ్, 2) సత్యాగ్రహ, 3) సర్వోదయ
కుమారులు : హరిలాల్‌, మణిలాల్‌, రామ్‌దాస్‌, హరి దేవదాస్‌
ఆశయాలు: దక్షిణాఫ్రికాలోని జోహోన్నెస్‌బర్గ్‌లో టాయ్‌స్టాల్‌ ఫార్మ్‌, - దర్బన్‌ -Pomx
- గుజరాత్‌ – సబర్మతి -1916
- ఎంహెచ్‌లోని వార్ధా – సేవాగ్రామ్‌
- ఇతని రాజకీయ గురువు గోపాలకృష్ణ గోఖలే (కమర్షియల్‌ కీపర్‌)
- ఆధ్యాత్మిక గురువు – టాయ్‌స్టాయ్‌
షిష్యులు: 1) మీరాబెన్‌ 2) సరళబెన్‌ 3) అనసూయ బెన్‌ - 1915 జాన్‌ 9న గోఖలే సూచన మేరకు, భారతదేశానికి వచ్చారు.
- ఆరోజును ప్రవాస భారతీయ దినంగా జరుపుకొంటారు
- సబర్మతి ఆశ్రమాన్ని 1916లో నిర్మించారు.
1915-16 హోంరూల్ ఉద్యమం
- హోంరూల్ అనే పదాన్ని ఇంగ్లండ్‌ నుంచి స్వీకరించారు.
- హోంరూల్ లీగ్‌ను స్థాపించింది తిలక్‌
- హోంరూల్ ఉద్యమాన్ని స్థాపించింది అనీబిసెంట్‌
హోంరూల్ ఉద్యమ లక్ష్యాలు
1) స్వపరిపాలన
2) వెంటనే భారతీయులకు స్వయం ప్రతిపత్తి కల్పించటం
3) మాతృభాషలో విద్యాబోధన
4) భారతీయులకు ఉన్నత పదవులు కల్పించటం
చంపారన్ ఉద్యమం (1917)
- గాంధీ ప్రారంభించిన మొదటి ఉద్యమం
- ఈ ఉద్యమం బీహార్‌లో నీలిమందు పండించే రైతుల కష్టాలు తీన్‌ కతియార్‌ వ్యవస్థకు వ్యతిరేకంగా జరిగింది.
- బ్రిటిష్‌వారు 3/20 వంతు భూమిలో నీలిమందును పండించమని ఒత్తిడి చేశారు.
- అప్పుడు చంపారన్ ప్రజలు- రాజ్‌శుక్లా నాయకత్వంలో ఉద్యమం చేశారు.
- రాజ్‌శుక్లా సూచన మేరకు గాంధీ ఉద్యమం చేసి రైతులకు న్యాయం చేశారు.
- దీన్ని నీలి విప్లవం అంటారు.
ఖేడా/ ఖైరా ఉద్యమం (1918)
- గుజరాత్‌లోని ఖేడా ప్రాంతంలో 1/3వంతు ఉన్న పన్నును 1/2కి పెంచారు.
- దీంతో గాంధీ ఆ రైతుల తరఫున పోరాడి ఆ సంవత్సరం పన్నులను పూర్తిగా రద్దు చేయించారు.
- గాంధీకి సహకరించినవారు సర్దార్‌ వల్లభాయ్‌ పటేల్‌ 1918 అహ్మదాబాద్‌ నూలు మిల్లు కార్మికుల సమ్మె
- అహ్మదాబాద్‌ నూలు మిల్లులో చాలా మంది కార్మికులు పనిచేస్తున్నారు.
- ఈ సమయంలో నూలు మిల్లులో ప్లేగు వ్యాధి సంభవించింది.
- దీంతో కార్మికులంతా పనిని మానేశారు.
- బ్రిటిష్‌వారు 70 శాతం బోనస్‌ ప్రకటించారు.
- గాంధీ కార్మికుల తరుపున ఉద్యమం చేసి 35 శాతం బోనస్‌ ఇప్పించారు.
రౌలత్ చట్టం 1919 ఏప్రిల్ 09
- ఏప్రిల్ 6ను ప్రార్థన, గౌరవ భంగ దినంగా జరుపుకోమన్నది- గాంధీ
- రౌలత్ చట్టం ప్రకారం బ్రిటిష్‌వారి అనుమతి లేకుండా ఏ ఉత్సవాన్ని సమావేశాన్ని నిర్వహించరాదు.
- దీనిని గాంధీ నల్ల చట్టమని విమర్శించారు.
- ఈ చట్టాన్ని వ్యతిరేకిస్తూ సమావేశాన్ని ఏర్పాటు చేసిన, భారతీయ విద్యావేత్తలు
1) డా. సత్యపాల్‌ 2) సైపుద్దీన్‌ ఖిచ్లు - వీరిద్దరిని పంజాబ్‌ లెఫ్ట్‌నెంట్‌ గవర్నర్‌ అయిన జనరల్‌ డయ్యర్‌ అరెస్ట్‌ చేశాడు.
- దీంతో భారతీయులు, వారిద్దరి నిర్బంధం నుంచి విముక్తి కోసం పంజాబ్‌, అమృత్‌సర్‌ జిల్లాలో జలియన్‌ వాలాబాగ్‌లో సమావేశమయ్యారు.
- లాలలా హన్స్‌రాజ్‌ ప్రసంగిస్తున్న సమయంలో జనరల్‌ డయ్యర్‌ తన సైన్యంతో వెళ్లి కాల్పులు జరపగా 1000 మంది సజీవ దహనం అయ్యారు.
- దీనికి నిరసనగా రవీంద్రనాథ్‌ఠాగూర్‌ నైట్‌హుడ్‌, సర్‌ బిరుదులను త్యజించెను.
- జనరల్‌ డయ్యర్‌, ఓ.డయ్యర్‌లను చంపడానికి పంజాబ్‌ సిక్కు అయిన ఉద్దమ్‌సింగ్‌ లండన్‌ వెళ్లగా, అప్పటికే జనరల్‌ డయ్యర్‌ కలరాతో మరణించగా, 1940లో జనరల్‌ ఓ.డయ్యర్‌ను 1940లో ఉద్దమ్‌సింగ్‌ హత్యచేసి వచ్చాడు .
- ‘పాంచాలి పరాభవ’ అనే గ్రంథాన్ని రాసిన తెలుగువాడు దామరిక పుండరికాక్షుడు. ఇది జలియన్‌వాలాబాగ్‌పై వచ్చిన గ్రంథం.
- జలియన్‌వాలాబాగ్‌పై బ్రిటిష్‌వారు నియమించిన కమిటీ హంటర్‌ కమిషన్‌ (1919) దీనిని గాంధీ వైట్‌వాష్‌గా విమర్శించారు.
సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమం (1920-22)
- సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించాలని, గాంధీ 1920లో ఐఎన్‌సీ నాగపూర్‌ సమావేశంలో నిర్ణయించారు.
- 1920 ఆగస్టు 1 తిలక్‌ మరణించిన రోజున సహాయనిరాకరణ ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించారు.
- ఈ ఉద్యమ సమయంలో గాంధీ త్యజించిన బిరుదులు -2
1) ఖైజర్‌-ఎ- హింద్‌
2) హిందుస్థాన్‌ సింహం - సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమంలో గాంధీ నినాదాలు
1) విదేశీ వస్తువులను బహిష్కరించండి, స్వదేశీ వస్తువులనే ఉపయోగించండి
2) విదేశీ పాఠశాలలు, కళాశాలలను బహిష్కరించండి.
3) స్వదేశీ పాఠశాలలకు, కళాశాలకు వెళ్లండి
4) విదేశీయులు ఇచ్చిన పదవులకు రాజీనామా - గాంధీ ఇచ్చిన పిలుపుతో 90,000 మంది విద్యార్థులు విదేశీ పాఠశాలలకు వెళ్లడం మానేశారు.
- వీరి కోసం 8,000 స్వదేశీ పాఠశాలలను ఏర్పాటు చేశారు.
- గాంధీ మాటలు విని చాలామంది న్యాయవాద వృత్తికి రాజీనామా చేశారు.
- ఈవిధంగా గాంధీ, శాంతి, సత్యం, అహింస, సత్యాగ్రహం అనే ఆయుధాలతో సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమం చేయమన్నారు.
- దీనితో యూపీలోని గోరఖ్‌పూర్‌లోని చౌరిచౌరా ప్రాంతంలో వేలాది మంది భారతీయులు ప్రదర్శన చేస్తుండగా 22 మంది పోలీసులు వచ్చి వారిని నిర్బంధించారు.
- దీనితో కోపోగ్రస్థులైన భారతీయులు, ఆ 22 మందిని బంధించి సజీవదహనం చేశారు.
- దీంతో గాంధీ బార్దోలి ప్రాంతం నుంచి సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమాన్ని నిలిపివేస్తున్నట్లు ప్రకటించారు.
- సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమం 1922 ఫిబ్రవరి 5న చౌరీచౌరా సంఘటనతో ఆగిపోయింది.
- సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమ కాలంలో ఆంధ్రలో జరిగిన 3 ముఖ్య సంఘటనలు
1) చీరాల పేరాల ఉద్యమం - నాయకుడు దుగ్గిరాల గోపాలకృష్ణయ్య
బిరుదు ఆంధ్రరత్న - ఈ ఉద్యమ కాలంలో వీరు ఈ ప్రాంత ప్రజలు నిర్మించుకున్న నగరం – రామ్‌నగర్‌
- ఈ ఉద్యమ కాలంలో 15000 మందికి సేవ చేసిన సైన్యం రామదండు
2) పెదనందిపాడు పన్నుల నిరాకరణోద్యమం - నాయకుడు పర్వతనేని వీరయ్య చౌదరి
- ఆయన బిరుదు ఆంధ్ర శివాజీ
3) పుల్లరి సత్యాగ్రహం - నాయకుడు పన్నెగంటి హన్మంతరావు
- పుల్లరి సత్యాగ్రహం కడప రాయచోటి ప్రాంతాల్లో ఎక్కువగా జరిగింది.
ఖిల‌ఫ‌త్ ఉద్యమం (1919-1920)
- మొదటి ప్రపంచ యుద్ధంలో, ఇంగ్లండ్‌ చేతిలో టర్కీ ఓటమి పాలయ్యింది.
- ఇంగ్లండ్‌ టర్కీని ఆక్రమించుకొని టర్కీలోని మత పెద్ద పదవి అయిన ఖలీఫా పదవిని ఆంగ్లేయులు రద్దు చేశారు.
- దీంతో టర్కీలో ఖిలాఫత్‌ ఉద్యమం ప్రారంభమైంది.
- ఈ సమయంలో భారత్‌లో కూడా అహ్మద్‌ అలీ, షెకావత్‌ అలీ అనే సోదరులు, ఖిలాఫత్‌ ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించారు.
- దీనికి గాంధీ కూడా మద్దతు ఇచ్చారు. ఆల్‌ ఇండియా ఖిలాఫత్‌ డే అక్టోబర్‌ 17.
స్వరాజ్ పార్టీ (1922 డిసెంబర్ 31)
- 1922 డిసెంబర్ 31న మోతీలాల్‌ నెహ్రూ, చిత్తరంజన్‌ దాస్‌లు స్థాపించారు.
- అధ్యక్షుడు చిత్తరంజన్‌ దాస్‌ (బిరుదు దేశబంధు)
- సుభాష్‌ రాజకీయ గురువు
- రైతుబంధు చౌదరి చరణ్‌ సింగ్‌
- దీనబంధు -సీఎఫ్‌ అండ్రూస్‌
- కార్యదర్శి మోతిలాల్‌ నెహ్రూ
- స్వరాజ్‌పార్టీ తరుఫున స్పీకర్‌గా
- ఎన్నికైన వారు విఠల్‌దాస్‌
నెహ్రూ రిపోర్ట్ (1926)
- ‘భారతీయులు భారత్‌ను పాలించగలరా? రాజ్యాంగం తయారు చేయగలరా’ అనే లార్డ్‌ చార్లెస్‌ హుడ్‌ సవాలును స్వీకరిస్తూ కాంగ్రెస్‌ 1928లో మోతిలాల్‌ నెహ్రూ అధ్యక్షుడిగా సుభాష్‌ ఉపాధ్యక్షుడిగా నెహ్రూ కార్యదర్శిగా 1+7 మంది సభ్యులతో నెహ్రూ రిపోర్ట్ తయారు చేశారు.
l 1929 ఐఎన్‌సీ లాహోర్‌ సమావేశంలో ఈ రిపోర్టు ఆమోదం పొందింది.
జిన్నా 14 ఫార్మూలాస్ (1929)
- జిన్నా నెహ్రూ రిపోర్ట్‌ను విమర్శిస్తూ 14 అంశాలతో తయారు చేసినదే జిన్నా 14 ఫార్ములాస్‌ .
- బ్రిటిష్‌వారు భారత్‌లో చేసిన చట్టాల సంఖ్య 800
- మొదటి చట్టం – రెగ్యులేటింగ్‌ యాక్ట్‌ 1773
- 1909 చట్టం మింటోమార్లే సంస్కరణలు ద్వారా ముస్లింలకు ప్రత్యేక నియోజకవర్గాలు కేటాయించారు.
- 1919లో మాంటెంగ్‌ చెమ్స్‌ఫార్డ్‌ సంస్కరణ ల ద్వారా రాష్ట్రస్థాయిలో ద్వంద్వ ప్రభుత్వం ఏర్పాటు చేశారు. దీనిపై నిర్మించిన మొదటి కమిటీ ముద్దేమాన్‌ కమిటీ
- 1919 చట్టంపై నియమించిన 2వ కమిటీ సైమన్‌ కమిషన్‌ దీనినే బట్లర్‌ కమిషన్‌ అంటారు.
- దీనికి వ్యతిరేకంగా లాలా లజపతిరాయ్‌, ఆంధ్రలో టంగుటూరి ప్రకాశం1927లో సైమన్‌ కమిషన్‌ గో బ్యాక్‌ అంటూ ఉద్యమించారు.
- 1921లో గాంధీ విజయవాడలో పర్యటించిన సందర్భంలో ఆయన చేసిన ప్రసంగాన్ని అయ్యదేవర కాళేశ్వరరావు తెలుగులోకి అనువదించారు.
- ఈ సమావేశంలో తిలక్‌నిధిని గాంధీ ఏర్పాటు చేశారు.
- తిలక్‌ నిధిని 1 కోటి రూపాయలు వసూలు అయ్యాయి. దీంతో 20 లక్షల రాట్నాలను/ చక్రాలను తయారు చేసి భారతీయులకు ఇచ్చారు.
- తిలక్‌ నిధికి నగలను దానం చేసిన స్త్రీ మాగంటి అన్నపూర్ణమ్మ
- తిలక్‌ నిధికి యావత్‌ ఆస్తిని దానం చేసినవారు యామిని పూర్ణ తిలకం
- 1921లో సహాయ నిరాకరణోద్యమ కాలం లో ‘మాకొద్దు ఈ తెల్లదొరతనంబు’ అని నినాదం ఇచ్చింది గరిమెళ్ల సత్యనారాయణ
ఆంజనేయులు
ఫ్యాకల్టీ,ఏకేఆర్‌ స్టడీ సర్కిల్‌
