ప్రణాళిక సంఘం – జాతీయాభివృద్ధి మండలి
గాంధేయ ప్రణాళిక (Gandhian plan) 1994
- గాంధీజీ సిద్ధాంతాలను దృష్టిలో ఉంచుకొని, వార్థా కమర్షియల్‌ కాలేజీ ప్రిన్సిపాల్‌ అయిన శ్రీమన్నారాయణ అగర్వాల్‌ 1944లో గాంధేయ ప్రణాళికను రూపొందించారు.
- గాంధేయ ప్రణాళిక రూ. 3500 కోట్ల పెట్టుబడులతో రూపొందించారు.
- ఈ ప్రణాళికలో వ్యవసాయం- చిన్న తరహా పరిశ్రమలకు అధిక ప్రాధాన్యం ఇస్తూ వికేంద్రీకృత ప్రణాళికను సూచించారు.
ప్రజా ప్రణాళిక (Peoples plan) 1945
- భారత కార్మిక సమాఖ్యకు చెందిన మానవేంద్ర నాథ్‌రాయ్‌ 1945లో ప్రజా ప్రణాళికను రూపొందించారు.
- ప్రజా ప్రణాళికను 10 సంవత్సరాల కాల వ్యవధితో రూ.15000 కోట్ల పెట్టుబడితో రూపొందించారు.
- ఈ ప్రణాళికలో వ్యవసాయం వినియోగవస్తు పరిశ్రమలకు ప్రాధాన్యం ఇచ్చారు. అంటే ప్రజల ప్రాథమిక అవసరాలను తీర్చడం.
- ఈ ప్రణాళిక సామ్యవాద లక్షణాలను కలిగి ఉంది.
- స్థూలంగా చెప్పాలంటే పరిశ్రమలు ప్రభుత్వం ఆధీనంలో ఉండాలి. ప్రైవేటు రంగ పరిశ్రమలను జాతీయీకరణ చేయాలని వ్యవసాయ రంగాన్ని ప్రోత్సహించాలని ఎం.ఎన్‌.రాయ్‌ పేర్కొన్నారు.
పేపర్ ప్రణాళిక (Paper plan)
- స్వాతంత్య్రానికి పూర్వం రూపొందించిన ప్రణాళికలను పేపర్‌ప్లాన్‌ అంటారు. కారణం ఈ ప్రణాళికలు కాగితాలకు పరిమితమైనవే గాని వీటిని ప్రభుత్వం అమలు చేయలేదు. కారణం అప్పటికీ భారతదేశం పరాయి పాలన కింద ఉండటమే.
హై లెవల్‌ అడ్వయిజరీ ప్లానింగ్‌ బోర్డ్ 1946
- 1946లో ఏర్పడిన మధ్యంతర ప్రభుత్వం ప్రణాళికలు, అభివృద్ధి సమస్యలను అధ్య యనం చేయడానికి హై లెవల్‌ అడ్వయిజరీ ప్లానింగ్‌ బోర్డ్‌ను ఏర్పాటు చేసింది.
- ఈ కమిటీ తన నివేదికలో ఒక స్థిర ప్రణాళికా సంఘాన్ని ఏర్పాటు చేయాలని సూచించింది.
సర్వోదయ ప్రణాళిక
- స్వాతంత్య్రం తర్వాత మొదట రూపొందించిన ప్రణాళిక సర్వోదయ ప్రణాళిక.
- 1950 జనవరి 1న జయప్రకాష్‌ నారాయణ సర్వోదయ ప్రణాళికను ఆచార్య వినోబాభావే ఆశయాలకు అనుగుణంగా, గాంధీజీ సిద్ధాంతాలతో ప్రేరణ పొంది రూపొందించారు.
- ఈ ప్రణాళికలో వ్యవసాయం, చిన్న కుటీర పరిశ్రమలు హైలెట్‌ చేయబడ్డాయి.
- ఇది భూసంస్కరణలు, వికేంద్రీకృత భాగస్వామ్య ప్రణాళికలతోపాటు విదేశీ సాంకేతికత నుంచి స్వేచ్ఛను కూడా నొక్కి చెప్పింది.
ప్రణాళిక సంఘం (Planning Commission)
- భారతదేశానికి ప్రణాళిక సంఘం అవసరం అని మొదట సూచించింది నేతాజీ సుభాష్‌ చంద్రబోస్‌ (1938)
- 1938లో గుజరాత్‌లోని హరిపురలో జరిగిన భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‌ సమావేశంలో జవహర్‌లాల్‌ నెహ్రూ అధ్యక్షతన జాతీయ ప్రణాళిక కమిటీని (NPC- National Planning committee) ఏర్పాటు చేశారు. ఈ జాతీయ ప్రణాళిక కమిటీకి కె.టి.షా కార్యదర్శిగా ఉన్నారు.
- ఈ కమిటీ తన నివేదికను 1948లో ప్రభుత్వానికి సమర్పించింది.
- ఈ కమిటీ సూచన మేరకు కేంద్ర మంత్రి మండలి తీర్మానం ద్వారా భారతదేశంలో ప్రణాళిక సంఘం ఏర్పాటు చేస్తున్నట్లు (1950 ఫిబ్రవరి 15న) అప్పటి ఆర్థికమంత్రి ఆర్‌.కె. షణ్ముగం షెట్టి ప్రకటించారు.
- ప్రణాళిక సంఘాన్ని 1950లో మార్చి 15న ఏర్పాటు చేశారు. జవహర్‌లాల్‌ నెహ్రూ అధ్యక్షతన కేంద్ర మంత్రి మండలి తీర్మానం ద్వారా ప్రణాళిక సంఘాన్ని ఏర్పాటు చేశారు.
- ప్రణాళిక సంఘాన్ని ఆర్థిక క్యాబినెట్‌ అంటారు.
- ఈ ప్రణాళిక సంఘం రాజ్యాంగేతర, శాసనేతర సంస్థ.
- ఇది కేంద్ర ప్రభుత్వానికి సలహా పూర్వక సంస్థ మాత్రమే
- ప్రణాళిక సంఘానికి అధ్యక్షుడిగా భారత ప్రధాన మంత్రి వ్యవహరిస్తారు.
- ప్రణాళిక సంఘానికి వాస్తవ కార్యనిర్వహణాధికారిగా ఉపాధ్యక్షుడు వ్యవహరిస్తాడు.
- ప్రణాళిక సంఘంలో ముగ్గురు ఎక్స్‌ అఫీషియో సభ్యత్వం కలిగి ఉంటారు. ప్రధానమంత్రి, ఆర్థికశాఖ మంత్రి, ప్రణాళిక మంత్రి.
- ప్రణాళిక సంఘం సభ్యుల సంఖ్య నియామకం తొలగింపు ప్రభుత్వ విచక్షణపై ఆధారపడి ఉంటుంది.
- ప్రణాళిక సంఘం మొదటి అధ్యక్షుడు – జవహర్‌లాల్‌ నెహ్రు
- ఉపాధ్యక్షుడు గుల్జారీలాల్‌నందా
- ప్రణాళిక సంఘానికి చివరి అధ్యక్షులు నరేంద్రమోదీ
- ఉపాధ్యక్షుడు మాంటెంగ్‌ సింగ్‌ అహ్లువాలియా
- ప్రణాళిక సంఘం ప్రధాన కార్యాలయం న్యూఢిల్లీలో ఉంది.
- ప్రణాళిక సంఘం భవనం పేరు యోజన భవనం
- ప్రణాళిక సంఘం ప్రచురించే అధికార పత్రిక యోజన
- ఈ ప్రణాళికలను ఉమ్మడి జాబితాలో పొందుపరిచారు.
- కేంద్ర ప్రణాళిక సంఘం ప్రణాళిక మంత్రిత్వ శాఖ ఆధీనంలో పనిచేస్తుంది.
- ప్రణాళిక సంఘం ప్రణాళికలకు రూపకల్పన చేస్తుంది.
- ప్రణాళిక సంఘం ప్రణాళికలను తయారు చేసేటప్పుడు ఆయా స్థాయిలను బట్టి రూపొందిస్తుంది. అంటే కేంద్ర ప్రణాళికలను రూపొందించేటప్పుడు దేశ వనరులను బట్టి అంటే సహజ, మానవ, ఆదాయ వనరులను ఆధారంగా కేంద్ర ప్రణాళికలను తయారు చేస్తుంది.
- ప్రణాళిక సంఘం రూపొందించిన ప్రణాళికలను పరిశీలించి అంతిమంగా ఆమోదించే అధికారం గలది జాతీయాభివృద్ధి మండలి (ఎన్‌డీసీ)
జాతీయాభివృద్ధి మండలి (national development council) 1952
- జాతీయాభివృద్ధి మండలి (ఎన్‌డీసీ) 1952 ఆగస్టు 6న ఏర్పడింది.
- ప్రణాళిక సంఘం మాదిరిగా జాతీయాభివృద్ధి మండలి కూడా రాజ్యాంగేతర సంస్థ. శాసనేతర సంస్థ.
- జాతీయాభివృద్ధి మండలి ఒక సలహా సంఘం మాత్రమే.
- ఎన్‌డీసీ అనేది కేంద్ర కార్యనిర్వాహక వర్గం సిఫారసు మేరకు ఏర్పాటు చేశారు.
- దీని ముఖ్యవిధి ప్రణాళికల పరిశీలన, ప్రణాళికలను ఆమోదించడం.
- ఎన్‌డీసీ రాష్ర్టాలకు ప్రణాళిక సంఘానికి మధ్య సహకారాన్ని పెంపొందిస్తుంది.
- జాతీయాభివృద్ధి మండలికి ఎక్స్‌ అఫీషియో చైర్మన్‌ ప్రధానమంత్రి.
- ప్రణాళిక సంఘం కార్యదర్శి ఎన్‌డీసీకి కార్యదర్శిగా ఉంటాడు.
- ప్రారంభంలో రాష్ట్ర ముఖ్యమంత్రులు మాత్రమే ఎన్‌డీసీ సభ్యులుగా ఉండేవారు.
- 1967లో పరిపాలనా సంస్కరణ సంఘం చేసిన సిఫారసు మేరకు దీనిని పునర్‌ వ్యవస్థీకరించి, అన్ని రాష్ర్టాల ముఖ్యమంత్రులు, కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాల లెఫ్టినెంట్‌ గవర్నర్‌లు, కేంద్ర క్యాబినెట్‌ మంత్రులు, ప్రణాళిక సంఘం సభ్యులు దీనిలో సభ్యులుగా ఉంటారు.
- ప్రణాళిక ముసాయిదాకు మార్పులు చేసే అధికారం ఎన్‌డీసీ కలిగి ఉంటుంది.
- ప్రణాళిక సంఘం కంటే ఎన్‌డీసీకి ఎక్కువ అధికారాలున్నాయి.
- ఎన్‌డీసీని సూపర్‌ క్యాబినెట్‌గా 2వ ఆర్థిక సంఘం చైర్మన్‌ అయిన కె. సంతానం
వర్ణించారు.
