ఎవరి రాజమందిరం గురజాత్‌ నిర్మాణ సంస్కృతిని తెలియజేస్తుంది?
రాజ కట్టడాలు
క్రీ.శ. 8-18 శతాబ్దం మధ్యలో నిర్మించిన కట్టడాలను 2 రకాలుగా వర్గీకరిస్తారు.
1. కోటలు, రాజభవంతులు, సమాధులు- రక్షణ కోసం, సురక్షితం కోసం, సేద తీరడానికి
2. ప్రజలకు ఉపయోగపడే కట్టడాలు- దేవాలయాలు, మసీదులు, చెరువులు, బావులు, వాహనశాలలు, బజారులు
ట్రాబీట్‌
- రెండు నిలువు స్తంభాలపై అడ్డంగా దూలాలను ఉంచి పై కప్పు ద్వారాలు, కిటికీలు అమర్చే విధానం.
- క్రీ.శ. 8-13 శతాబ్దం మధ్య దేవాలయాలు, మసీదులు, సమాధులు, భవంతులు, దిగుడు బావుల నిర్మాణానికి ఈ స్థితినే ఉపయోగించారు.
12వ శతాబ్ద నిర్మాణ శైలులు
రెండు రకాలు 1) ఆర్కుయేట్‌ 2) కట్టుబడి సున్నం
ఆర్కుయేట్‌ విధానం
- తలుపులు కిటికీలపై ఉంచిన మొత్తం నిర్మాణ బరువును కమానుల మీద మోపడం.
- సొరంగాలపై కప్పులకు, గుమ్మటం పైకప్పులకు ఈ విధానాన్ని అనుసరించాలి.
- క్రీ.శ. 1190 తర్వాత భవనాల నిర్మాణంలో ఎక్కువగా కట్టుబడి సున్నం, గులకరాళ్ల మిశ్రమాన్ని ఉపయోగించారు.
- ఎంతపెద్ద కట్టడమైనా దీంతో సులభంగా కట్టవచ్చు. కమానులకు గోళాకార పై కప్పులకు దీనినే ఉపయోగించారు.
శబరీయ మహాదేవాలయం- చందేలులు
- నిర్మాత గంగదేవుడు (చందేలులు- ఎ.డి.999)
- వెలుపల నుంచి లోపలకు నిర్మాణ వరుసక్రమం
- తోరణ ప్రవేశ ద్వారం
- విశాల మహామండపం/ నాట్యమండపం
- గర్భగృహం/ దేవుని విగ్రహం
- గర్భగృహంలో పూజలు- రాజకుటుంబం + పూజారులు
- ఖజురహో దేవాలయంలో రాజులకు మాత్రమే ప్రవేశం కలదు. సామాన్యులకు ప్రవేశం లేదు.
విజయనగర రాజుల వైఖరి
- యావత్‌ దక్షిణ భారత ప్రధాన రాజధాని- విజయనగరం.
- వీరు తమ దేవాలయ నిర్మాణాల్లో చోళ-పాండ్య(తమిళనాడు) చక్రవర్తుల విధానాలను అనుసరించారు.
- గోపురాల విషయంలో శ్రీకృష్ణ దేవరాయలు ప్రత్యేక శ్రద్ధను చూపించేవారు.
- వీరు మొదటి అంతస్థును- గ్రానైట్‌ రాయితో మిగిలిన అంతస్థులను ఇటుక సున్నంతో నిర్మించారు.
- రాజగోపురాలను ఎత్తుగా, గర్భాలయాలపై ఉన్న గోపురాలు చిన్నవిగా నిర్మించారు. దీనికి గల కారణం దూరం నుంచి చూసినా ఇక్కడ గుడి ఉందని తెలియడానికి.
విరూపాక్ష దేవాలయం
- 9-10 శతాబ్దం మధ్య విగ్రహ స్థాపన జరిగింది.
- విజయనగర రాజ్య స్థాపన తర్వాత దేవాలయాన్ని విశాలం చేశారు.
- మూల విరాట్‌కు ఎదురుగా ఉన్న విశాల గదిని శ్రీకృష్ణదేవరాయలు సింహాసనాన్ని అధిష్టించిన సందర్భంగా నిర్మించారు.
- తూర్పు గోపుర నిర్మాణం వారి కళాపోషణను తెలియజేస్తుంది.
- దేవాలయాల్లో గదులను అనేక కార్యక్రమాలకు ఉపయోగించేవారు.
- ఉదా: ఉత్సవ విగ్రహాలను ఉంచడానికి, సంగీత, నృత్యనాటికలు.
రాజమందిరాలు
- విజయనగర రాజులు లౌకిక కార్యక్రమాల కోసం వీటిని నిర్మించారు.
- వీటి నిర్మాణంలో ‘సుల్తానుల’ సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని పాటించారు.
- ఉదా: ఎ) పద్మమహల్‌- బ్రిటిష్‌వాళ్లు, సందర్శకులు దీనిని ఇలా పిలిచేవారు.
- బి) రాజుల స్నానఘట్టం
- సి) గజశాల
- భవంతుల నిర్మాణాల్లో కమాన్లు, గుండ్రని పై కప్పులు ఉన్నాయి. ఇవన్నీ పుష్పాలు, పక్షుల ఆకారంలో అలంకరించి ఉంటాయి.
మహానవమి దిబ్బ
- 11 వేల చదరపు అడుగుల విస్తీర్ణంలో 55 అడుగుల ఎత్తులో నిర్మించిన వేదిక (5 అంతస్థుల భవంతి కంటే పొడవైనది)
- 200 సంవత్సరంలో కనీసం 3 సార్లయినా ఎత్తును పెంచారు.
- వేదిక అంచుల్లో శిల్పాలు, వేదిక మీద చెక్క స్తంభాలతో పందిరి కలదు. వేదికపై భవంతులు లేవు.
- దీనిపై నవరాత్రిపూజ+ దసరా దర్బారు నిర్వహించేవారు. ఐరోపా రాయబారులు ఇతర సుల్తానులు ఈ ఉత్సవాలకు వచ్చేవారు.
మొఘలుల నిర్మాణ శైలి
- నిర్మాణాలు: 1) ఉద్యానవనాలు/ చార్‌బాగ్‌లు 2) సమాధులు 3) కోటలు
- బాబర్‌ తన స్వీయ చరిత్రలో (బాబర్‌నామా) తోటల మీద తనకున్న మక్కువను వివరించాడు.
- ఉద్యాన వనాలను దీర్ఘచతురస్రాకారంలో కృత్రిమ కాలువల ద్వారా 4 భాగాలుగా (చార్‌బాగ్‌) విభజించి వాటికి ప్రాకారపు గోడలు ఉండాలని బాబర్‌ వర్ణించాడు.
- ఉద్యానవనాల నిర్మాణాన్ని ప్రారంభించింది- అక్బర్‌
- కశ్మీర్‌, ఢిల్లీ, ఆగ్రాల్లో ఉద్యనవనాలను జహంగీర్‌, షాజహాన్‌ నిర్మించారు.
- క్రీ.శ.1562-71 మధ్య హుమాయూన్‌ సమాధి, 1620-34 మధ్య కశ్మీర్‌లో చార్‌బాగ్‌, 1637లో తాజ్‌మహల్‌లో చార్‌బాగ్‌ల నిర్మాణం జరిగింది.
- అక్బర్‌ నిర్మించిన సమాధులు మధ్య ఆసియాకు చెందిన తైమూర్‌ కట్టడాలను పోలి ఉన్నాయి.
- మొఘలుల నిర్మాణ లక్షణాలు- గోపురాల మీద గోళాకార పై కప్పులు- ఎత్తయిన పొడవైన ముఖద్వారాలు
వంశాలు-కట్టడాలు
- విజయనగర రాజులు
- 1. విరూపాక్ష దేవాలయం
- 2. రాణుల స్నాన ఘట్టం
- 3. గజశాల
- 4. పద్మమహల్‌
- 5. విఠలాలయాలు
- 6. మహానవమి దిట్ట
- 7. గోపురాలు
- 8. విమానాలు
- 9. రామచంద్రాలయం
- 10. బాలశ్రీకృష్ణ
మొఘలులు
- 1. తాజ్‌మహల్‌
- 2. ఎర్రకోట
- 3. జోధా బాయి మందిరం
- 4. జామీ మసీద్‌
- 5. దివాన్‌-ఇ-ఖాస్‌
- 6. దివాన్‌-ఇ-ఆమ్‌
- 7. హుమాయున్‌ సమాధి (అష్ట్‌బిహిస్ట్‌)
- 8. చార్‌బాగ్‌
ఢిల్లీ సుల్తానులు
- 1. కుతుబ్‌ మినార్‌
- 2. కున్వత్‌ ఉల్‌ ఇస్లామియా
- 3. అలై దర్వాజా
చందేలులు
- 1. కందిరీయ
- 2. మహాదేవ శివాలయం
నిర్మాణ నైపుణ్యాలు
- 1. టూ ఆర్చ్‌
- 2. ట్రాబీట్‌/కార్‌బెల్ట్‌
ట్రూ ఆర్చ్‌
- మసీదు మధ్యభాగంలో అర్ధ చంద్రాకారంలో ఉండే కీలకమైన రాయి
- ఈ కట్టడ మొత్తం బరువు ఆర్చ్‌ ఆధార పీఠానికి అమర్చబడి ఉంటుంది.
- ఉదా: ఎ) అలై దర్వాజ
- బి) కువ్వత్‌ ఉల్‌ ఇస్లామియా
హుమాయూన్‌ సమాధి అష్ట్‌బిహిస్ట్‌ (8స్వర్గాలు)
- 1562-71 మధ్య ఈ సమాధిని నిర్మించారు.
- సమాధి మధ్యలో పెద్ద గది ఉండి చుట్టూ 8 గదులుంటాయి.
- దీనిని ఎర్రరాతితో కట్టి అంచులకు పాలరాతిని తాపడం చేశారు.
- షాజహాన్‌ కాలంలో – శిల్ప, వాస్తురీతులతో మిళితం చేసిన ఎత్తయిన భవనాలను నిర్మించారు.
- దివాన్‌-ఇ-ఖాస్‌ నిర్మాత షాజహాన్‌
- ఇతరపేర్లు- దివాన్‌-ఇ-ఆమే/ చిహిల్‌ సుతున్‌/ 40 స్తంభాల గది మసీదును పోలి ఉంటుంది.
కిబ్లా
- రాజసింహాసనం కింద ఉన్న స్తంభాన్ని పవిత్ర ‘కిబ్లా’గా భావిస్తారు. ఎందుకంటే ముస్లింలు ప్రార్థన చేసే సమయంలో చూసే దిక్కు మక్కా వైపు ఉంటుంది.
- యమునా నదికి ఎడమవైపు తాజమహల్‌ ఉంది.
- షాజహాన్‌ నిర్మించిన న్యాయస్థానం (ఢిల్లీ) రాజన్యాయానికి, సామ్రాజ్య ఆస్థానానికిమధ్య ఉన్న సంబంధాలను తెలియజేస్తుంది.
- రాజసింహాసనం వెనుకవైపు దైవసంబంధిత ‘పీడ్రాడురా చిత్రాలు, గ్రీకు దేవుడు ఆర్పియస్‌ (సంగీతం, క్రూర జంతువులు విభేదాలు మాని కలిసి ఉండేలా చేస్తుంది) గిటారు వాయిద్యాన్ని వాయిస్తున్నట్లుగా ఉంది.
యమునా నది
- షాజహాన్‌ కాలంలో రాజధాని ఆగ్రాలో ప్రముఖులు వారి గృహాలను యమునా నదీ తీరంలో నిర్మించారు.
- ఈ గృహాలు చార్‌బాగ్‌ మధ్యలో నిర్మితమైనవి. ఈ చార్‌బాగ్‌ను చరిత్రకారులు నదీముఖ ఉద్యానవనంగా వర్ణించారు.
- ఢిల్లీలో కొత్తగా కట్టిన షాజహానాబాద్‌ నగరంలో కూడా నిర్మించిన రాజభవనం నదికి అభిముఖంగా ఉంది.
- జోధాబాయి రాజమందిరం గుజరాత్‌ నిర్మాణ సంస్కృతిని తెలియజేస్తుంది.
- ఆగ్రా కోటలో వాటర్‌గేట్‌ నిర్మాణం అక్బర్‌నామా (1590-95)
- షాజహాన్‌ తన నూతన రాజధాని షాజహానాబాద్‌లో 1650-56 జామి మసీదును నిర్మించాడు.ఢిల్లీ సుల్తానులు – నిర్మాణశైలి (1206-1520)
- కుతుబ్‌ మినార్‌
- ఢిల్లీలోని 5 అంతస్థుల కట్టడం. మొదటి అంతస్థు కుతుబుద్దీన్‌ ఐబక్‌ (1199)
- పూర్తి చేసింది ఇల్‌ టుట్‌ మిష్‌ (1229)
- మొదటి అంతస్థు వసారా కింద
- ఎ) క్షేత్ర గణిత నమూనాలో చెక్కిన ధనురాకారపు కమానులు
- బి) రెండు వరుసల్లో అరబ్బీ భాషలో శాసనాలు కలవు. వసారా పైభాగం కోణాకారంలో వంగి ఉంటుంది.
- ఇది పిడుగులు, భూకంపాల తాకిడికి గురికాగా, ఫిరోజ్‌షా తుగ్లక్‌ మరమ్మతులు చేయించాడు.
తంజావూరులో బృహదీశ్వరాలయం
- ఆ కాలంలోని దేవాలయాన్నింటిలోనూ ఎత్తయిన శిఖరం కలిగినది.
- 90 టన్నులు రాతిని శిఖరంపై చేర్చడానికి వీలుగా ఉన్న మార్గాన్ని నిర్మించి రెండు చక్రాల బండిని చేసి దానికి ఈ రాతిని పెట్టి దొర్లించుకుంటూ శిఖరం పై భాగానికి చేర్చారు.
- ఈ మార్గం దేవాలయ శిఖరానికి 4 కి.మీ దూరం నుంచి మొదలైంది. దేవాలయ నిర్మాణం పూర్తయిన తర్వాత ఈ మార్గాన్ని తొలగించారు.
దేవాలయాలు – ధ్వంసం
- క్రీ.శ 9వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో పాండ్య రాజైన ‘శ్రీమార శ్రీవల్లభుడు’ శ్రీలంక పై దాడిచేసి సేన-1ను ఓడించాడు.
- దీని కోసం ‘ధమ్మకిత్తి’ (బౌద్ధ సన్యాసి, చరిత్రకారుడు) ఇలా తెలియజేశాడు.. ‘రత్నభవనంలోని బంగారంతో చేసిన బుద్ధ విగ్రహాన్ని ఆరామాల్లో ఉన్న బంగారు ప్రతిమలను దోచుకొని వెళ్లాడు.
- 2వ సేనుడు తన సేనానికి మధురై మీదకు దండెత్తి బుద్ధుని బంగారు విగ్రహాన్ని తిరిగి తెమ్మని పంపాడని బౌద్ధ బిక్షువు రచించాడు.
- 11వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో చోళరాజైన మొదటి రాజేంద్రుడు ఒక శివాలయాన్ని నిర్మించి, కొంతమంది రాజులను ఓడించి విగ్రహాలతో నింపాడు.
- 1. చాళుక్యులు- నిలబడిన సూర్యుని శిల్పం
- 2. తూర్పు చాళుక్యులు- గణేష్‌, దుర్గాదేవి, నంది విగ్రహం
- 3. కళింగరాజులు- భైరవ విగ్రహం (శివుడు)
- 4. పాలవంశం- కాళీమాత
దేవాలయాలు, మసీదుల నిర్మాణాలు
- ఇవి శక్తి భక్తి సంపదకు గుర్తు
- రాజరాజ దేవుడనే రాజు రాజేశ్వరునికి గుడి కట్టించి కొలవడానికి కారణం. దేవుని ప్రతిరూపంలో రాజు కనపడాలని కోరుకోవడం
- కాకతీయుల కాలంలో స్వయంభు శివాలయం కోట మధ్యలో నిర్మించారు. తాము స్వతంత్రులమని, తమ అధికారాన్ని గొప్పతనాన్ని చాటుటకు దీన్ని నిర్మించారు.
- దేవాలయాలను రాజులు కట్టించగా, చిన్న చిన్న విగ్రహాలను రాజపరివారం, సామంతులు నిర్మించారు.
- క్రీ.శ. 12వ శతాబ్దం నాటికి దేవాలయాలు, పెద్ద వ్యవస్థలుగా ఆవిర్భవించి నర్తకులు, సంగీత విద్వాంసులు, పూజారులు, సేవకులు మొదలైన వారికి ఉపాధిని కల్పించాయి.
- దేవాలయాలు, గ్రామాల్లో పన్నులు వసూలు చేసి వ్యాపారులకు ధనాన్ని అప్పుగా ఇచ్చేవారు.
- జాతరలను, సంతలను, ఉత్సవాలను జరిపేవారు.
- పర్షియన్లు సుల్తానును భగవంతుని నీడ అని వర్ణించారు.
- ఢిల్లీ మసీదులో శాసనం- భగవంతుడే అల్లావుద్దీన్‌ను రాజుగా నియమించాడని, గతంలో న్యాయరూపకర్తలు అయిన ‘మోసెస్‌ & సాల్మన్‌లకు ఉన్న గుణాలన్నీ ఇతనికి ఉన్నాయని పేర్కొన్నది.
- ఇల్‌ టుట్‌ మిష్‌ -హౌస్‌-ఇ-సుల్తాని లేదా రాజుగారి జలాశయంను నిర్మించాడు (దేహ్లీ-ఇ-కుహనా వెలుపల).
- అమృతసర్‌లో హర్మిందర్‌ సాహిబ్‌ (స్వర్ణదేవాలయం) చుట్టూ పవిత్ర సరస్సు ఉంటుంది.
