‘స్టార్‌ ఆఫ్‌ ఇండియా’ బిరుదు పొందిన నిజాం?
సికిందర్‌ జా (1803-29)
- ఇతని పేరు మీదుగానే సికింద్రాబాద్‌ ఏర్పడింది.
- ఇతని కాలంలో బ్రిటిష్‌ రెసిడెంట్‌ చేతిలో కీలుబొమ్మగా మారిన చందూలాల్‌ 1806లో పేష్కార్‌గా నియమితులయ్యాడు.
- 1811లో హైదరాబాద్‌లో బ్రిటిష్‌ రెసిడెంట్‌గా ‘హెన్రీ రస్సెల్‌’ వచ్చాడు.
- సంస్థానంలో శాంతిభద్రతలను కాపాడటానికి ‘రస్సెల్స్‌ దళం’ లేదా హైదరాబాద్‌ కాంటిజెంట్‌ సైన్యాన్ని ఏర్పరిచాడు. ఈ దళం హైదరాబాద్‌ సైన్యంగా పేరుపొందింది.
- రస్సెల్‌ బ్రిగేడ్‌ దళం నిజాం నవాబుకు సహాయంగా 1817లో పిండారీలను యుద్ధంలో అణచివేసింది. 1818లో జరిగిన మరాఠా యుద్ధంలో పాల్గొన్నది.
- ఈ దళ నిర్వహణ కోసం సికిందర్‌ జా ప్రధాని చందూలాల్‌ ‘పామర్‌ అండ్‌ కో’ అనే సంస్థ నుంచి సుమారు రూ.60 లక్షలు అప్పుగా తీసుకొన్నాడు.
- దీనికి బదులుగా బేరార్‌ వర్తకపు హక్కులు ఈ కంపెనీకి లభించాయి.
- మోసపూరితమైన ఈ అప్పును తిరిగి చెల్లించడంలో బ్రిటిష్‌ రెసిడెంట్‌ అధికారి చార్లెస్‌ మెట్‌కాఫ్‌ నవాబుకు సహకరించాడు.
- సికిందర్‌ జా ప్రధాని చందూలాల్‌ కర్నూలులో అహోబిలం దేవాలయాన్ని నిర్మించాడు.
నాసిరుద్దౌలా (1829-57)
- ఇతను నిజాం నవాబుగా బాధ్యతలు చేపట్టగానే రాజ్యంలోని యూరోపియన్‌ సూపరింటెండెంట్‌లను తొలగించాడు.
- ఇతని కాలంలో జరిగిన ప్రధాన సంఘటనలు 1) వహాబి ఉద్యమం 2) బేరారు దత్తత
- వహాబి ఉద్యమం: హైదరాబాద్‌లో దీనికి నాయకత్వం వహించినది నాసిరుద్దౌలా తమ్ముడు ‘ముబారిజ్‌ ఉద్దౌలా’. ఆంగ్లేయులు ఇతడిని అరెస్ట్‌ చేసి గోల్కొండ కోటలో బందీగా ఉంచగా 1854లో అక్కడే మరణించాడు.
- ఈ ఉద్యమానికి కడప-కర్నూలు నవాబుల నాయకుడు గులాం రసూల్‌ ఖాన్‌ మద్దతు పలికాడు. ఇతడిని తిరుచినాపల్లి జైలుకు తరలించారు.
- బేరార్‌ దత్తత: నిజాం తమ నుంచి తీసుకున్న రూ.60 లక్షలు 1850, డిసెంబర్‌ 31లోగా చెల్లించాలని బ్రిటిష్‌ ప్రభుత్వం షరతు విధించింది.
- 1853లో గవర్నర్‌ జనరల్‌ డల్హౌసీ, నాసిరుద్దౌలా మధ్య ‘బేరార్‌ ఒప్పందం’ జరిగింది. ఈ ఒప్పందం తరువాత రస్సెల్‌ సైన్యాన్ని హైదరాబాద్‌ కంటింజెన్సీ సైన్యంగా మార్చి బ్రిటిష్‌-ఇండియా సైన్యానికి అనుబంధ దళంగా మార్చాడు.
- అంతేకాకుండా ఈ ఒప్పందం ప్రకారం బ్రిటిష్‌ వారికి రాయచూర్‌, బేరార్‌, ఉస్మానాబాద్‌ ప్రాంతాలను ఇచ్చారు.
- ఈ అవమానాన్ని తట్టుకోలేక ప్రధాని ‘సిరాజ్‌ ఉల్‌ ముల్క్‌’ అనారోగ్యం పాలై మరణించాడు.
- ఆ సమయంలో 24 ఏండ్ల ‘మీర్‌ తురబ్‌ అలీ ఖాన్‌ (సాలార్‌జంగ్‌-1)’ హైదరాబాద్‌ ప్రధాని అయ్యాడు.
- ‘బ్రూస్‌ నార్ట్‌’ తన ‘రిబేలియన్‌ ఇన్‌ ఇండియా’ అనే గ్రంథంలో బేరార్‌ ఒప్పందం గురించి ‘న్యాయదేవత చెవుల్లో దూది పెట్టి ఆమెను ఆంగ్లేయులు చెవిటిదాన్ని, గుడ్డిదాన్ని చేశారు’. అని రాశాడు.
- 1857, మే 10న మీరట్‌లో సైనిక తిరుగుబాటు ప్రారంభమైనప్పుడు హైదరాబాద్‌ నవాబ్‌ నాసీరుద్దౌలా.
- ఇతడు తిరుగుబాటు ప్రారంభమైన వారం రోజులకు మరణించాడు. అప్పుడు ‘అఫ్జల్‌ ఉద్దౌలా’ హైదరాబాద్‌ నవాబ్‌ అయ్యాడు.
అఫ్జల్‌ ఉద్దౌలా (1857-69)
- అఫ్జల్‌ ఉద్దౌలా, ఇతడి ప్రధాని సాలార్‌జంగ్‌ 1857 తిరుగుబాటు కాలంలో బ్రిటిష్‌వారికి మద్దతు పలకాలని నిర్ణయించారు.
- తిరుగుబాటు అణచివేసిన తరువాత 1861లో బ్రిటిష్‌వారు అఫ్జల్‌ ఉద్దౌలాకు ‘స్టార్‌ ఆఫ్‌ ఇండియా (విశ్వసనీయ మిత్రుడు)’ అనే బిరుదు ఇచ్చారు.
- అంతేకాకుండా రాయచూర్‌, ఉస్మానాబాద్‌ ప్రాంతాలను బ్రిటిష్‌ వారి నుంచి తిరిగి పొందటం జరిగింది.
- 1857 తిరుగుబాటు సమయంలో హైదరాబాద్‌ రెసిడెన్సీ భవనంపై ‘తుర్రేబాజ్‌ ఖాన్‌’ దాడి చేశాడు. కానీ ఆ దాడిని డేవిడ్‌సన్‌ తిప్పికొట్టాడు.
- చౌమహల్లా ప్యాలెస్‌ నిర్మాణాన్ని నాసిరుద్దౌలా ప్రారంభించగా అఫ్జల్‌ ఉద్దౌలా పూర్తిచేశాడు.
- 1859-66 మధ్యకాలంలో అఫ్జల్‌గంజ్‌ (నయాపూల్‌) వంతెనను ఇతని కాలంలోనే నిర్మించారు.
మీర్‌ మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌ (1869-1911)
- అఫ్జల్‌ ఉద్దౌలా మరణానంతరం అతడి రెండేండ్ల కుమారుడు మీర్‌ మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌ను నవాబుగా ప్రకటించారు.
- ఇతడు చిన్నవాడు కావడంతో పాలనా బాధ్యతలు సాలార్‌జంగ్‌-1, షంషద్‌ ఉద్రూలకు అప్పగించారు.
- మీర్‌ మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌ కాలంలోనే మొదటి సాలార్‌జంగ్‌ తన సంస్కరణలన్నింటిని పూర్తిగా అమలు చేశాడు.
- మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌కు 18 ఏండ్లు పూర్తయినందున 1884లో లార్డ్‌ రిప్పన్‌ స్వయంగా హైదరాబాద్‌ వచ్చి మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌కు అధికారాలు అప్పగించాడు.
- ఈ విధంగా హైదరాబాద్‌ సంస్థానాన్ని సందర్శించిన మొదటి వైస్రాయ్‌ రిప్పన్‌.
ఇతని ప్రముఖ పాలనా సంస్కరణలు
- మీర్‌ మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌ 1893లో ఖ్వానుంచా-ఇ-ముబారక్‌ అనే రాజపత్రం ద్వారా రాజ్యాంగపరమైన సంస్కరణలను ప్రవేశపెట్టాడు.
- ఇతనికాలంలో వరుసగా సాలార్‌జంగ్‌1, సాలార్‌జంగ్‌-2, అస్మాన్‌ జా, వికార్‌-ఉల్‌-ఉమ్రా, కిషన్‌ పెర్‌షాద్‌లు ప్రధానులుగా పనిచేశారు.
- ఇతని ప్రధాని వికార్‌ ఉల్‌ ఉమ్రా (వికారుద్దీన్‌) ఫలక్‌నుమా ప్యాలెస్‌ను నిర్మించాడు.
- ఇతని కాలంలోనే ‘చందా రైల్వే సంఘటన’ జరిగింది.
- ఈయన కాలంలోనే చాదర్‌ఘాట్‌లో థియోసోఫికల్‌ సొసైటీని స్థాపించారు.
విద్యారంగంలో మీర్‌ మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌ కృషి
- ముస్లిం బాలికల ప్రత్యేక పాఠశాల-1885 (సయ్యద్‌ బిల్‌గ్రామి చొరవతో)
- నాంపల్లి బాలికల పాఠశాల, మెడికల్‌ కాలేజీ
- సరూర్‌నగర్‌ అనాథాశ్రమంలో బాలికల పాఠశాల-1905
- ప్రభుత్వ ఇంజినీరింగ్‌ కాలేజీలు- వరంగల్‌, ఔరంగాబాద్‌
- ఇతనికాలంలో రాజభాషగా పర్షియన్‌ భాష స్థానంలో ఉర్దూ భాషను రెండో సాలార్‌జంగ్‌ ప్రవేశపెట్టారు.
- ఇతని కాలంలోనే ‘అసఫియా లైబ్రరీ’ని ఏర్పాటు చేశారు. దీనిలో పర్షియన్‌, అరబిక్‌, సంస్కృత భాషల పుస్తకాలు అందుబాటులో ఉండేవి.
మూసీ నది వరద (1908)
- ఇతని కాలంలో 1908, సెప్టెంబర్‌ 29న తుఫాన్‌ వచ్చి మూసీ నదికి వరదలు వచ్చాయి.
- మళ్లీ భవిష్యత్తులో మూసీ నదికి వరదలు రాకుండా 1909లో ప్రముఖ ఇంజినీర్‌ మోక్షగుండం విశ్వేశ్వరయ్యతో ఆనకట్టల నిర్మాణానికి ప్లాన్‌ గీయించాడు.
ముఖ్య నిర్మాణాలు
- 1905, ఆగస్టు 25న తన 40వ జన్మదిన సందర్భంగా నిజాం మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌ పబ్లిక్‌ గార్డెన్‌లో టౌన్‌హాల్‌ నిర్మాణం ప్రారంభించాడు. దీనిని 7వ నిజాం పూర్తిచేశాడు.
- మీర్‌ మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌కు విక్టోరియా మహారాణి ‘గ్రాండ్‌ కమాండర్‌ స్టార్‌ ఆఫ్‌ ఇండియా’ అనే బిరుదును ఇచ్చింది.అందుకని 1905, ఫిబ్రవరి 14న విక్టోరియా మెమోరియల్‌ అనాథ శరణాలయాన్ని సరూర్‌నగర్‌లో నిర్మించాడు.
- వేల్స్‌ రాకుమారుడు హైదరాబాద్‌ రాజ్యాన్ని సందర్శించిన సమయంలో మీర్‌ మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌ విక్టోరియా జనన హాస్పిటల్‌ కట్టించాడు.
ప్రాక్టీస్‌ బిట్స్‌
- హెన్రీ రస్సెల్‌ ఆధ్వర్యంలో ‘రస్సెల్‌ బ్రిగేడ్‌’ దళం ఏ నిజాం కాలంలో ఏర్పడింది?
1) నిజాం అలీఖాన్‌ 2) సికిందర్‌ జా
3) నాసిరుద్దౌలా 4) అఫ్జల్‌ ఉద్దౌలా - కింది వాటిని జతపర్చండి.
- బేరార్‌ ఒప్పందం ఎ. 1852
- మూసీ నది వరదలు బి. 1908
- చందా రైల్వే పథకం సి. 1883
- రస్సెల్‌ బ్రిగేడ్‌ డి. 1816
1) 1-డి, 2-సి, 3-బి, 4-ఎ
2) 1-ఎ, 2-బి, 3-డి, 4-సి
3) 1-డి, 2-బి, 3-ఎ, 4-సి
4) 1-ఎ, 2-బి, 3-సి, 4-డి
- బ్రిటిష్‌ వారితో ‘స్టార్‌ ఆఫ్‌ ఇండియా’ బిరుదు పొందిన నిజాం?
1) అఫ్జల్‌ ఉద్దౌలా
2) మీర్‌ మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌
3) నిజాం అలీఖాన్‌ 4) నాసిరుద్దౌలా - మొదటి సాలార్‌జంగ్‌ ఏ నిజాం కాలంలో హైదరాబాద్‌ ప్రధాని అయ్యాడు?
1) మీర్‌ మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌
2) సికిందర్‌ జా
3) నాసిరుద్దౌలా 4) సలాబత్‌ జంగ్‌ - కింది వాటిని జతపర్చండి.
- ఖ్వానుంచా ఇ ముబారిక్‌
ఎ. నిజాం అలీఖాన్‌ - బేరార్‌ దత్తత బి. అఫ్జల్‌ ఉద్దౌలా
- చౌమహల్లా ప్యాలెస్‌ సి. నాసిరుద్దౌలా
- గన్‌ఫౌండ్రీ డి. మీర్‌ మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌
1) 1-డి, 2-సి, 3-బి, 4-ఎ
3) 1-ఎ, 2-బి, 3-సి, 4-డి
3) 1-డి, 2-సి, 3-ఎ, 4-బి
4) 1-ఎ, 2-బి, 3-డి, 4-సి
- ఖ్వానుంచా ఇ ముబారిక్‌
- రాజభాషగా పర్షియన్‌ స్థానంలో ఉర్దూను ఏ నిజాం కాలంలో ప్రవేశపెట్టారు?
1) నిజాం అలీఖాన్‌
2) మీర్‌ మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌
3) సికిందర్‌ జా 4) నాసిరుద్దౌలా - హైదరాబాద్‌ను సందర్శించిన మొట్టమొదటి వైస్రాయ్‌?
1) రిప్పన్‌ 2) లిట్టన్‌
3) కారన్‌ వాలీస్‌ 4) వెల్లస్లీ - కింది వాటిలో సరైనవి.
1) వహాబి ఉద్యమం- నాసిరుద్దౌలా కాలంలో జరిగింది
2) చందా రైల్వే సంఘటన- మీర్‌ మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌ కాలంలో జరిగింది
3) 1 4) 1, 2 - విక్టోరియా మహారాణి ‘గ్రాండ్‌ కమాండర్‌ స్టార్‌ ఆఫ్‌ ఇండియా’ అనే బిరుదును ఎవరికి ఇచ్చింది?
1) అఫ్జల్‌ ఉద్దౌలా 2) మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌
3) నాసిరుద్దౌలా 4) సికిందర్‌ జా - చాదర్‌ఘాట్‌లో ‘దివ్యజ్ఞాన సమాజం’ను ఏ నిజాం కాలంలో స్థాపించారు?
1) మీర్‌ మహబూబ్‌ అలీఖాన్‌
2) మీర్‌ ఉస్మాన్‌ అలీఖాన్‌
3) ముబారిజ్‌ ఉద్దౌలా 4) సికిందర్‌ జా - వహాబి ఉద్యమానికి హైదరాబాద్‌లో నాయకత్వం వహించినది?
1) చందూలాల్‌ 2) గులాం రసూల్‌ ఖాన్‌
3) ముబారిజ్‌ ఉద్దౌలా 4) తుర్రేబాజ్‌ ఖాన్‌
సాసాల మల్లికార్జున్‌
అసిస్టెంట్‌ ప్రొఫెసర్‌
ప్రభుత్వ డిగ్రీ కాలేజీ, కోరుట్ల
