భారత న్యాయవ్యవస్థ తీరు తెన్ను..

జాతీయ న్యాయ నియామక సంఘం ఏర్పాటు
-న్యాయమూర్తులే న్యాయమూర్తులను నియమిస్తున్న కొలీజియం వ్యవస్థను మొదటిసారిగా 1993లో ప్రారంభించారు.
-రాజ్యాంగంలోని 124వ ప్రకరణ సవరణ ద్వారా కొలీజియం వ్యవస్థను ఏర్పాటుచేశారు.
-దీని ప్రకారం సుప్రీంకోర్టు ప్రధాన న్యాయమూర్తి నేతృత్వంలో సుప్రీంకోర్టులకు చెందిన ఐదుగురు న్యాయమూర్తుల సంఘం న్యాయమూర్తులను నియమిస్తుంది.
-అయితే ఈ విధానాన్ని రద్దుచేయాలని 2003లో ఎన్డీయే ప్రభుత్వం ప్రయత్నించింది. కానీ సఫలం కాలేకపోయింది.
-ఆ తరువాత యూపీఏ-II ప్రభుత్వం కొలీజియం వ్యవస్థను రద్దుచేస్తూ న్యాయనియామకాల కమిషన్‌ను తీసుకువచ్చే ఉద్దేశంతో 2013, సెప్టెంబర్ 5న రాజ్యసభలో 120వ రాజ్యాంగ సవరణ బిల్లు-2013ను అప్పటి న్యాయశాఖామంత్రి కపిల్ సిబల్ ప్రవేశపెట్టారు. అదేరోజు రాజ్యసభ ఆమోదించింది.

న్యాయ నియామకాల కమిషన్ నిర్మాణం
-సుప్రీంకోర్టు ప్రధానన్యాయమూర్తి – చైర్మన్
-కేంద్ర న్యాయశాఖమంత్రి – సభ్యుడు (ప్రభుత్వ ప్రతినిధి)
-ప్రముఖ వ్యక్తులు – ఇద్దరు (ప్రధానమంత్రి అధ్యక్షతన ఉండే కమిటీ సూచన మేరకు రాష్ట్రపతి నామినేట్ చేస్తారు)

న్యాయశాఖ కార్యదర్శి – కన్వీనర్
-15వ లోక్‌సభ రద్దుతో ఈ బిల్లు వీగిపోయింది.

న్యాయమూర్తుల అర్హతలు
-124(2A) ప్రకరణ ప్రకారం పార్లమెంటు శాసనం ద్వారా ఏర్పాటైన అథారిటీ ఆ శాసనంలో నిర్ణయించిన విధానం ప్రకారం సుప్రీంకోర్టు న్యాయమూర్తి నియామక అర్హత వయస్సును నిర్ధారిస్తుంది.
-124(3) ప్రకరణ ప్రకారం సుప్రీంకోర్టు న్యాయమూర్తిగా నియామకమయ్యేందుకు కింది అర్హతలు ఉండాలి.
-భారత పౌరుడై ఉండాలి.
-ఏదైనా హైకోర్టులో న్యాయమూర్తిగా ఐదేండ్ల అనుభవం కలిగి ఉండాలి. లేదా
ఏదైనా హైకోర్టులో 10 ఏండ్లు న్యాయవాదిగా పనిచేసిన అనుభవం ఉండాలి.
-న్యాయశాస్త్రంలో నిష్ణాతుడై ఉండాలి.
-సుప్రీంకోర్టు న్యాయమూర్తిగా నియమించేందుకు కనిష్ట వయస్సును రాజ్యాంగంలో పేర్కొనలేదు. దాన్ని నిర్ణయించేందుకు పార్లమెంటు తగిన శాసనాన్ని రూపొందిస్తుందని, దానిలోని విధానాల ప్రకారం వయస్సు నిర్ణయమవుతుందని 124 (2A)లో పేర్కొని ఉంది. 124(2A) ప్రకరణను 15వ రాజ్యాంగ సవరణ-1963 ద్వారా రాజ్యాంగంలో చేర్చారు.

పదవీ ప్రమాణస్వీకారం (124(6))
-సుప్రీంకోర్టు న్యాయమూర్తులు పదవిని చేపట్టేముందు రాష్ట్రపతి లేదా అతను సూచించిన ప్రతినిధి (ప్రధాన న్యాయమూర్తి) ఎదుట రాజ్యాంగంలోని IIIవ షెడ్యూల్‌లో తెలిపిన విధంగా పదవీ ప్రమాణ స్వీకారం చేస్తారు.

పదవీకాలం
-న్యాయమూర్తులకు నిర్ణీత పదవీకాలం ఉండదు. 65 ఏండ్లు వచ్చేవరకు పదవిలో ఉంటారు. న్యాయమూర్తుల వయస్సుకు సంబంధించిన వివాదాలను పార్లమెంటు నియమించిన ఒక అథారిటీ పరిష్కరిస్తుంది.
-ఇంతవరకు ఎలాంటి అథారిటీని ఏర్పర్చలేదు. ప్రస్తుతం ఇలాంటి వివాదాలను సుప్రీంకోర్టే పరిష్కరిస్తుంది.
-124(2)(a) ప్రకారం సుప్రీంకోర్టు ప్రధానన్యాయమూర్తి, ఇతర న్యాయమూర్తులు తమ రాజీనామాపత్రాన్ని రాష్ట్రపతికి సమర్పిస్తారు.
-124(7) ప్రకారం సుప్రీంకోర్టు న్యాయమూర్తిగా పనిచేసినవారు తరువాతకాలంలో భారతదేశంలోని ఏ ప్రాంతంలోను, ఏ న్యాయస్థానం లేదా అథారిటీ ఎదుట న్యాయవాదిగా పనిచేయరాదు.

తొలగింపు

-124(4) ప్రకరణ ప్రకారం సుప్రీంకోర్టు న్యాయమూర్తులను తొలగించే విధానాన్ని తొలగింపు తీర్మానం అంటారు (దీన్ని అమెరికా నుంచి గ్రహించారు). న్యాయమూర్తులను తొలగించడానికి రెండు కారణాలను పేర్కొన్నారు. అవి..
1) అసమర్థత, 2) దుష్ప్రవర్తన
-న్యాయమూర్తులను తొలగించే తీర్మానాన్ని ఉభయసభల్లో ఏ సభలోనైనా ప్రవేశపెట్టవచ్చు. అయితే న్యాయమూర్తుల విచారణ చట్టం 1968 ప్రకారం కింది నిబంధనలను పాటించాలి.
-తొలగించే తీర్మాన నోటీస్‌పై లోక్‌సభలో 100 మంది, రాజ్యసభలో 50 మంది సభ్యులు సంతకాలు చేసి స్పీకర్ లేదా చైర్మన్‌కు ఇవ్వాలి. వారు దీన్ని అనుమతించవచ్చు లేదా తిరస్కరించవచ్చు.
-న్యాయమూర్తులపై వచ్చిన అభియోగాలను విచారణ చేయడానికి సభాధ్యక్షులు ముగ్గురు సభ్యులతో కూడిన కమిటీని నియమిస్తారు. ఇందులో సుప్రీంకోర్టు ప్రధాన న్యాయమూర్తి, ఒక హైకోర్టు ప్రధానన్యాయమూర్తి, ఒక సుప్రసిద్ధ న్యాయశాస్త్రజ్ఞుడు సభ్యులుగా ఉంటారు.
-న్యాయమూర్తిపై వచ్చిన అభియోగాలు విచారణలో రుజువైనట్లు తేలితే తొలగించే తీర్మానాన్ని ఉభయసభలు, హాజరైన మొత్తం సభ్యుల్లో మూడింట రెండొంతుల (2/3) మెజారిటీతో ఓటి ంగ్ ద్వారా ఆమోదించాలి. ఇలా ఆమోదించినవారి సంఖ్య ఒక్కొక్క సభలోని మొత్తం సభ్యుల సంఖ్యలో సగం కంటే ఎక్కువగా ఉండాలి. ఆ తరువాత ఈ తీర్మానాన్ని రాష్ట్రపతికి పంపాలి.
-ఈ తీర్మానం మేరకు న్యాయమూర్తులను తొలగిస్తూ రాష్ట్రపతి ఆదేశాన్ని జారీచేస్తారు.
-124(5) ప్రకరణ ప్రకారం సుప్రీంకోర్టు న్యాయమూర్తుల తొలగింపు ప్రక్రియకు సంబంధించిన విధివిధానాలను పార్లమెంటు రూపొందించవచ్చు. ఈ తొలగింపు ప్రక్రియ మహాభియోగం పేరుతో వాడుకలో ఉంది.