బౌద్ధ సాహిత్యం- కొన్ని విషయాలు

బౌద్ధ ధర్మ సాహిత్యం పాళీ, మాగధి, ప్రాకృత భాషల్లో ఉంది.
-పాళీ భాషలో రాసిన దమ్మ గ్రంథాల్లో ముఖ్యమైనవి త్రిపీఠకాలు.
-త్రిపీఠక అంటే మూడు ధర్మపీఠికలు అని అర్థం. అవి..
1. సుత్త 2. వినయ 3. అభిదమ్మ పీఠికలు
-పీఠిక అనగా చిన్న గంప అని అర్థం. బుద్ధుని మరణానంతరం అతని బోధనలు మూడు గంపల్లో సేకరించారు. వీటినే త్రిపీఠకాలు అంటారు.

1. సుత్తపీఠిక
-బుద్ధుని శిష్యుడైన ఆనందుడు సంకలనం చేశాడు.
-బుద్ధుడి బోధనలను వివరిస్తుంది.
-ఈ పీఠికలో ఐదు భాగాలు ఉన్నాయి. ఒక్కొక్క విభాగాన్ని నికాయ అని పిలుస్తారు. ఈ భాగాల్లో బుద్ధుడి ఉపదేశాలు పరస్పర సంవాద రూపంలో ఉపన్యాస రూపంలో ఉన్నాయి.
1. దిఘనికాయ 2. మజ్జిమనికాయ 3. సంయుత్త నికాయ 4. అంగుత్తరనికాయ 5. ఖుద్ధకనికాయ
-అంగుత్తరనికాయలో మొదటిసారిగా 16 మహాజనపదాల గురించి పేర్కొన్నారు.

2. వినయ పీఠిక
-బుద్ధుడి శిష్యుడైన ఉపాలి సంకలనం చేశాడు.
-బుద్ధుడి సంఘ నియమ నిబంధనలను వివరిస్తుంది.
-ఈ పీఠికలో నాలుగు భాగాలు ఉన్నాయి. క్రమశిక్షణ, నియమాలను ఉల్లంఘించడం వల్ల కలిగే పరిణామాలను ఈ పీఠికలో వివరించారు.

3. అభిదమ్మ పీఠిక
-బుద్ధుడి దమ్మ వేదాంతాన్ని వివరిస్తుంది.
-ఈ పీఠికలో ఏడు భాగాలు ఉన్నాయి.
-ప్రాచీనకాలంలో చెప్పిన దమ్మం మిక్కిలి విపులంగా ఈ పీఠికలో పేర్కొన్నారు.
-ఏడు విభాగాలను ప్రథమ బౌద్ధ సంగీతిలో ఒకచోట సంకలనం చేశారు. ఈ విభాగాలు థెరవాద సిద్ధాంతాలను వివరిస్తాయి.

జాతక కథలు
-బుద్ధుడి పూర్వజన్మల గురించి చెప్పే కథలను జాతక కథలు అంటారు.
-జాతక కథలను క్రీ.శ. 300 నుంచి క్రీ.శ. 400 మధ్య కాలంలో రచించినట్లు తెలుస్తుంది.
-బుద్ధుడు 500 జన్మలు ఎత్తుతాడని బౌద్ధ గ్రంథాలు తెలుపుతున్నాయి.
-జాతక కథల్లో చాలా వరకు నీతి కథలే ఉన్నాయి.
-ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని అమరావతి, గోలి, నాగార్జునకొండలోని శిల్పఖండాల్లో జాతక కథలు చూడవచ్చు.
-అజంతాలో కొన్ని జాతక కథలు చూడవచ్చు.
-1వ గుహలో మహాజనక జాతకం, 17వ గుహలో మహాహంస, మాతృ పోషక జాతకాల్లోని కొన్ని దృశ్యాలు చెక్కి ఉన్నాయి.
-అమరావతిలో మిత్ర విందకుని కథ, నలగిరిగజ దర్శనం, బుద్ధుడు శ్వేత రూపంలో అవతరించిన కథలు చెక్కి ఉన్నాయి.
-అజంతా గుహల్లోని 1వ గుహలో స్నాన, అంతఃపుర దృశ్యాలు, 16, 17వ గుహల్లో బుద్ధుడి ఉపదేశం, 19వ గుహలో బుద్ధుడి ఎదుట మాతాశిశువులు గల దృశ్యం, 26వ గుహలో బుద్ధుడి మహాపరినిర్యాణం చెక్కి ఉన్నాయి.

బుద్ధుడి బోధనలు
-వేదాల్లో పేర్కొన్న యజ్ఞయగాదులు చేసి వాటి ఫలితంగా కోరిన కోరికలు సాధించవచ్చనే అభిప్రాయం ప్రజల్లో ఉంది. కానీ, అవి సామాన్యులకు అందుబాటులో లేకపోయాయి.
-వేదాంతం, జీవాత్మ, పరమాత్మ, బ్రహ్మ, సత్యం, అహింస తదితర విషయాల గురించి ఉపనిషత్తులు తెలుపుతున్నాయి. ప్రపంచం మిథ్య అని, బ్రహ్మసత్యం అని పేర్కొన్నాయి. ప్రపంచాన్ని బ్రహ్మ సృష్టించాడని తెలిపాయి. కానీ, ఈ ఉపనిషత్తులను అర్థం చేసుకోని స్థితిలో సామాన్యులు లేరు.
-భగవంతునితో నిమిత్తం లేకుండా లక్ష్య సిద్ధిని స్వయం కృషితో పొందవచ్చు అని బోధించాడు.
-బుద్ధుడు నాలుగు సత్యాలను ప్రవచించాడు. వీటినే ఆర్యసత్యాలు అంటారు.
1. దుఃఖం: జీవితమే దుఃఖమయమని చెప్పాడు.
2. దుఃఖ కారణాలు: కోరిక (తృష్ణ) వల్ల దుఃఖం కలుగుతుంది. కోరిక పునర్జన్మకు దారి తీస్తుంది.
3. దుఃఖ విరోధం: తృష్ణను అరికట్టవచ్చు. ఈ కోరికల వల్ల కలిగే దుఃఖానికి నివారణ ఉంది.
4. దుఃఖ వినాశమార్గం: బుద్ధుడు దుఃఖాలను తొలిగించడానికి అష్టాంగ మార్గాన్ని సూచించాడు.

ఆర్య అష్టాంగ మార్గం
-బుద్ధుడు నీతిని బోధించటమే ప్రధాన లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నాడు. ఒకవైపు ప్రపంచ సుఖాల్లో నిమగ్నం కావడం, మరోవైపు మితిమీరిన ఉపవాసాలు చేసి శరీరాన్ని శుష్కించడం రెండూ నిష్ప్రయోజనమే. ఈ రెండు విపరీత ప్రవృత్తులకు మధ్య మార్గం అష్టాంగ మార్గం. దుఃఖానికి అజ్ఞానం కారణం. అజ్ఞానాన్ని తొలిగించేందుకు ఈ మార్గాన్ని అనుసరించాలి.
1. సమ్యక్ దృష్టి 2. సమ్యక్ సంకల్పం 3. సమ్యక్ వాక్కు 4. సమ్యక్ కర్మ 5. సమ్యక్ జీవనం 6. సమ్యక్ వ్యాయామం 7. సమ్యక్ స్మృతి 8. సమ్యక్ సమాధి

బౌద్ధ మతతత్వం
-బుద్ధుడు నీతి సూత్రాలను ఉపనిషత్తుల నుంచి, తన అనుభవం ద్వారా పరిశోధించిన సత్యాలను సమన్వయపరచి సమకాలీన సమస్యలకు పరిష్కారంగా ఒక ధర్మాన్ని రూపొందించాడు.
-ఆ ధర్మాన్ని సక్రమ పద్ధతిలో ప్రవేశపెట్టి వ్యాపింపజేయడంలో బుద్ధుని గొప్పతనం ఉంది. బ్రాహ్మణులను కూడా బుద్ధుడు గౌరవించాడు.
-బౌద్ధమతంలో భగవంతునితో నిమిత్తం లేదు. కర్మ సిద్ధాంతం ప్రపంచ స్వరూపాన్ని వివరిస్తుందని, కర్మ సిద్ధాంతాన్ని విశ్వసించి కర్మ సిద్ధాంతాలపైనే ప్రపంచం ఆధారపడిందని అన్మాత సిద్ధాంతాన్ని ప్రతిపాదించాడు.
-బౌద్ధ మతానుసారం మానవ శరీరం పంచఖండాలతో తయారైనది. అవి..
1. రూపం 2. వేదన 3. సంజ్ఞ 4. సంస్కారం
5. విజ్ఞానం
-ఈ పంచఖండ సిద్ధాంతం నుంచే కొన్ని ముఖ్యమైన అంశాలను గ్రహించి వైభాసిక, సౌతాంతిక, యోగాచార, మాధ్యమికశాఖలను స్థాపించారు.
-హిందూమతం మాదిరిగానే బౌద్ధమతం కూడా కర్మ సిద్ధాంతాన్ని విశ్వసించింది.