UPSC Prelims Question Paper 2023 | పార్లమెంట్‌ ఉభయ సభల సంయుక్త సమావేశానికి ఎవరు అధ్యక్షత వహిస్తారు?

జూన్‌ 16 తరువాయి

15. దేశంలోని కింది సంస్థలను పరిగణించండి.
1. జాతీయ వెనుకబడిన తరగతుల కమిషన్‌ 2. జాతీయ మానవ హక్కుల కమిషన్‌
3. జాతీయ న్యాయ కమిషన్‌
4. జాతీయ వినియోగదారుల వివాదాల పరిష్కార కమిషన్‌
పై వాటిలో ఎన్ని రాజ్యాంగ సంస్థలు?
ఎ) 1 బి) 2 సి) 3 డి) పైవన్నీ
సమాధానం: ఎ
వివరణ: సంస్థ అనేది భారత రాజ్యాంగం ద్వారా ఏర్పాటైనది. రాజ్యాంగ సవరణ బిల్లును ఆమోదించిన తర్వాత మాత్రమే ఇటువంటి రాజ్యాంగ సంస్థలను సృష్టించవచ్చు లేదా మార్చవచ్చు. సాధారణ ప్రభుత్వ బిల్లు లేదా ప్రైవేట్‌ బిల్లు ద్వారా కాదు. వెనుకబడిన తరగతుల జాతీయ కమిషన్‌ అనేది రాజ్యాంగ చట్టం 2018 (దీన్ని 102వ సవరణ చట్టం- 2018 అని కూడా పిలుస్తారు) ద్వారా స్థాపించిన భారత ప్రభుత్వం సామాజిక న్యాయం, సాధికారత మంత్రిత్వ శాఖ పరిధిలోని భారత రాజ్యాంగ సంస్థ.

• భారత రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్‌ 338B ప్రకారం రాజ్యాంగ సంస్థ. ఇది వెనుకబడిన తరగతుల జాతీయ కమిషన్‌ చట్టం 1993 లోని నిబంధనలకు అనుగుణంగా ఏర్పాటైంది.
• జాతీయ మానవ హక్కుల కమిషన్‌ 28 సెప్టెంబర్‌ 1993 నాటి మానవ హక్కుల పరిరక్షణ ఆర్డినెన్స్‌ ప్రకారం 12 అక్టోబర్‌ 1993న ఏర్పాటైన ఒక చట్టబద్ధమైన సంస్థ. ఇది మానవ హక్కుల పరిరక్షణ చట్టం 1993 ద్వారా చట్టబద్ధమైన ప్రాతిపదిక ఇవ్వబడింది.
• జాతీయ న్యాయ కమిషన్‌ రాజ్యాంగం లేదా చట్టబద్ధంగా ఏర్పాటు కాలేదు. ఇది కేంద్ర న్యాయ మంత్రిత్వ శాఖ ఆదేశానుసారం ఏర్పడింది.
• జాతీయ వినియోగదారుల వివాద పరిష్కార కమిషన్‌ అనేది భారతదేశంలో పాక్షిక-న్యాయ కమిషన్‌. ఇది వినియోగదారుల రక్షణ చట్టం 1986 ప్రకారం 1988లో ఏర్పాటైంది. దీని ప్రధాన కార్యాలయం న్యూఢిల్లీలో ఉంది. ఈ కమిషన్‌కు భారత సుప్రీంకోర్టు సిట్టింగ్‌ లేదా రిటైర్డ్‌ న్యాయమూర్తి నేతృత్వం వహిస్తారు.
  16. కింది ప్రకటనలను పరిగణించండి.
  1. భారత అత్యున్నత న్యాయస్థానం ద్వారా భారత రాష్ట్రపతి ఎన్నిక చెల్లుబాటు కాదని ప్రకటిస్తే, నిర్ణయం తీసుకునే తేదీకి ముందు అతడి/ఆమె అధ్యక్షుడి కార్యాలయం విధుల నిర్వహణలో చేసిన అన్ని చర్యలు చెల్లవు.
  2. కొన్ని శాసనసభలు రద్దు చేయబడి, ఇంకా ఎన్నికలు జరగవలసి ఉన్నందున భారత రాష్ట్రపతి పదవికి ఎన్నికలు వాయిదా వేయవచ్చు.
  3. భారత రాష్ట్రపతికి బిల్లు సమర్పించినప్పుడు, రాజ్యాంగం అతడు/ఆమె తన సమ్మతిని ప్రకటించాల్సిన కాలపరిమితిని నిర్దేశిస్తుంది.
  పైన పేర్కొన్న వాటిలో ఎన్ని సరైనవి?
  ఎ) 1 బి) 2 సి) 3 డి) ఏదీ కాదు
  సమాధానం: డి
  వివరణ:
  మొదటి ప్రకటన : ఈ ప్రకటన తప్పు. భారత రాష్ట్రపతి ఎన్నికను సుప్రీంకోర్టు రద్దు చేస్తే, నిర్ణయం తీసుకున్న తేదీకి ముందు రాష్ట్రపతి తమ విధుల నిర్వహణలో చేసిన అన్ని చర్యలను అది చెల్లనిదిగా పరిగణించదు. రాష్ట్రపతి చర్యలు, వారి పదవీకాలంలో తీసుకున్న నిర్ణయాలు ప్రత్యేకంగా ప్రకటించనంత వరకు చెల్లుబాటులో ఉంటాయి.
  రెండవ ప్రకటన: ఈ ప్రకటన సరికాదు. కేవలం కొన్ని శాసన సభలు రద్దయి, ఇంకా ఎన్నికలు జరగాల్సి ఉందన్న కారణంతో భారత రాష్ట్రపతి పదవికి ఎన్నికలు వాయిదా వేయలేం. రాష్ట్రపతి ఎన్నిక రాజ్యాంగంలో పేర్కొన్న నిర్దిష్ట షెడ్యూల్‌, ప్రక్రియను అనుసరిస్తుంది.
  మూడో ప్రకటన : ఈ ప్రకటన తప్పు. భారత రాజ్యాంగం నిర్దిష్ట కాలపరిమితిని నిర్దేశించలేదు. రాష్ట్రపతి వారికి బిల్లును సమర్పించినప్పుడు వారి ఆమోదాన్ని ప్రకటించాలి. రాష్ట్రపతికి పునఃపరిశీలన కోసం బిల్లును తిరిగి ఇవ్వడానికి, వారి సమ్మతిని నిలుపుదల చేయడానికి లేదా వారి విచక్షణ ఆధారంగా వారి సమ్మతిని ఇవ్వడానికి అధికారం ఉంది.
  17. భారత పార్లమెంటులో ఫైనాన్స్‌ బిల్లు, మనీ బిల్లుకు సంబంధించి కింది ప్రకటనలను పరిగణించండి.
  1. ఆర్థిక బిల్లును లోక్‌సభ రాజ్యసభకు పంపినప్పుడు బిల్లును సవరించవచ్చు లేదా తిరస్కరించవచ్చు.
  2. లోక్‌సభ మనీ బిల్లును రాజ్యసభకు పంపినప్పుడు బిల్లును సవరించడం లేదా తిరస్కరించడం సాధ్యం కాదు. అది కేవలం సిఫారసులు మాత్రమే చేయగలదు.
  3. లోక్‌సభ, రాజ్యసభల మధ్య అసమ్మతి ఉన్న సందర్భంలో మనీ బిల్లుకు జాయింట్‌ సిట్టింగ్‌ ఉండదు. అయితే ఆర్థిక బిల్లుకు ఉమ్మడి సమావేశం అవసరం అవుతుంది.
  పైన పేర్కొన్న వాటిలో ఎన్ని సరైనవి?
  ఎ) 1 బి) 2 సి) 3 డి) ఏదీ కాదు
  సమాధానం: సి
  వివరణ: లోక్‌సభతో పోలిస్తే రాజ్యసభ రాజ్యాంగ స్థితిని మూడు కోణాల్లో అధ్యయనం చేయవచ్చు.
  1. లోక్‌సభతో సమాన హోదా
• సాధారణ బిల్లులు, రాజ్యాంగ సవరణ బిల్లులు, కన్సాలిడేటెడ్‌ ఫండ్‌ ఆఫ్‌ ఇండియా నుంచి ఖర్చులతో కూడిన ఆర్థిక బిల్లులను ప్రవేశపెట్టడం, ఆమోదించడం.
• అధ్యక్షుడి ఎన్నిక, అభిశంసన. ఉపరాష్ట్రపతి ఎన్నిక, తొలగింపు..
• సుప్రీంకోర్టు, హైకోర్టుల ప్రధాన న్యాయమూర్తి, న్యాయమూర్తులను, చీఫ్‌ ఎలక్షన్‌ కమిషనర్‌, కంప్ట్రోలర్‌ అండ్‌ ఆడిటర్‌ జనరల్‌ను తొలగించాలని రాష్ట్రపతికి సిఫారసులు చేసింది.
• రాష్ట్రపతి జారీ చేసిన ఆర్డినెన్స్‌లకు ఆమోదం తెలపడం, మూడు రకాల ఎమర్జెన్సీలను రాష్ట్రపతి ప్రకటించడం.
• మంత్రుల ఎంపిక, ఆర్థిక సంఘం, యూనియన్‌ పబ్లిక్‌ సర్వీస్‌ కమిషన్‌, కంప్ట్రోలర్‌ అండ్‌ ఆడిటర్‌ జనరల్‌ వంటి రాజ్యాంగ సంస్థల నివేదికలను పరిగణనలోకి తీసుకోవడం.
• సుప్రీంకోర్టు, యూనియన్‌ పబ్లిక్‌ సర్వీస్‌ కమిషన్‌ పరిధిని విస్తరించడం.
  2. లోక్‌సభతో అసమాన హోదా
• ద్రవ్య వినిమయ బిల్లును లోక్‌సభలో మాత్రమే ప్రవేశపెట్టవచ్చు కానీ రాజ్యసభలో ప్రవేశపెట్టకూడదు. ద్రవ్య వినిమయ బిల్లును రాజ్యసభ సవరించడానికి లేదా తిరస్కరించడానికి వీల్లేదు. సిఫారసులతో లేదా సిఫారసులు లేకుండా 14 రోజుల్లో బిల్లును లోక్‌ సభకు తిప్పి పంపాలి. రాజ్యసభ అన్ని లేదా ఏదైనా సిఫారసులను లోక్‌సభ ఆమోదించవచ్చు లేదా తిరస్కరించవచ్చు. ఈ రెండు సందర్భాల్లోనూ ద్రవ్యబిల్లు ఉభయ సభల్లో ఆమోదం పొందినట్లుగా భావిస్తారు.
• ఆర్టికల్‌ 110కి సంబంధించిన అంశాలను మాత్రమే కలిగి లేని ఆర్థిక బిల్లును కూడా లోక్‌సభలో మాత్రమే ప్రవేశపెట్టవచ్చు కానీ రాజ్యసభలో ప్రవేశపెట్టకూడదు. కానీ, దాని ఆమోదానికి సంబంధించి ఉభయ సభలకు సమాన అధికారాలు ఉన్నాయి.
• ఒక నిర్దిష్ట బిల్లు ద్రవ్యబిల్లు కాదా అని నిర్ణయించే తుది అధికారం లోక్‌సభ స్పీకర్‌కు ఉంటుంది.
• లోక్‌సభ స్పీకర్‌ ఉభయ సభల సంయుక్త సమావేశానికి అధ్యక్షత వహిస్తారు. ఎక్కువ సంఖ్యాబలం ఉన్న లోక్‌ సభ ఉమ్మడి సమావేశంలో విజయం సాధిస్తుంది.
• జాతీయ ఎమర్జెన్సీని ఎత్తివేసే తీర్మానాన్ని లోక్‌సభ మాత్రమే ఆమోదించగలదు కానీ రాజ్యసభ ఆమోదించదు.
• అవిశ్వాస తీర్మానాన్ని ఆమోదించడం ద్వారా రాజ్యసభ మంత్రిమండలిని తొలగించడానికి వీల్లేదు.
  3. రాజ్యసభ ప్రత్యేక అధికారాలు
• రాష్ట్ర జాబితాలో (ఆర్టికల్‌ 249) పేర్కొన్న అంశంపై చట్టం చేయడానికి పార్లమెంటుకు అధికారం ఇవ్వవచ్చు.
• ఇది కేంద్రానికి, రాష్ర్టాలకు ఉమ్మడిగా కొత్త అఖిల భారత సేవలను సృష్టించడానికి పార్లమెంటుకు అధికారం ఇవ్వగలదు (ఆర్టికల్‌ 312).
• అది మాత్రమే ఉపరాష్ట్రపతి తొలగింపునకు శ్రీకారం చుట్టగలదు (ఆర్టికల్‌ 67).
• లోక్‌సభ రద్దయిన సమయంలో లేదా లోక్‌ సభ ఆమోదం కోసం అనుమతించిన గడువులోగా లోక్‌సభ రద్దు జరిగినప్పుడు జాతీయ అత్యవసర పరిస్థితి లేదా రాష్ట్రపతి పాలన లేదా ఆర్థిక అత్యవసర పరిస్థితిని విధిస్తూ రాష్ట్రపతి డిక్లరేషన్‌ జారీ చేస్తే, రాజ్యసభ మాత్రమే ఆమోదించినప్పటికీ (ఆర్టికల్‌ 352) ఆ ప్రకటన అమల్లో ఉంటుంది 356 360).
  18. కింది ప్రకటనలను పరిగణించండి.
• కేంద్ర ప్రభుత్వం ఒక ప్రాంతాన్ని ‘కమ్యూనిటీ రిజర్వ్‌’గా నోటిఫై చేసిన తర్వాత….
  1. రాష్ట్రంలోని చీఫ్‌ వైల్డ్‌ లైఫ్‌ వార్డెన్‌ అటువంటి అడవికి పాలక అధికారి అవుతారు
  2. అటువంటి ప్రాంతంలో వేటాడేందుకు అనుమతి లేదు
  3. అటువంటి ప్రాంతంలోని ప్రజలకు కలపేతర అటవీ ఉత్పత్తులను సేకరించేందుకు అనుమతి లేదు
  4. అటువంటి ప్రాంతంలోని ప్రజలకు సంప్రదాయ వ్యవసాయ పద్ధతులు అవలంబించడానికి అనుమతి లేదు
  పై స్టేట్‌మెంట్‌లలో ఎన్ని సరైనవి?
  ఎ) 1 బి) 2 సి) 3 డి) 4
  సమాధానం: సి
  వివరణ:
  కమ్యూనిటీ రిజర్వ్‌:
• సంప్రదాయ పద్ధతులను ఉపయోగించి కమ్యూనిటీ యాజమాన్యంలోని వృక్షజాలం, జంతుజాలాన్ని పరిరక్షించడానికి 2002లో ఒక సవరణ ద్వారా ‘కమ్యూనిటీ రిజర్వ్‌” భావనను WLPA కు చేర్చారు.
• WLPA చట్టంలోని సెక్షన్‌ 33 ప్రకారం కేంద్రం ఒక ప్రాంతాన్ని కమ్యూనిటీ రిజర్వ్‌గా నోటిఫై చేసిన తర్వాత, రాష్ర్టానికి చెందిన చీఫ్‌ వైల్డ్‌ లైఫ్‌ వార్డెన్‌ అడవికి పాలక అధికారి అవుతాడు. ఆ ప్రాంతానికి సంబంధించిన అన్ని నిర్ణయాలకు అతడి సమ్మతి అవసరం. అందువల్ల స్టేట్‌మెంట్‌ 1 సరైనది.
• కమ్యూనిటీ రిజర్వ్‌లో వేటకు సాధారణంగా అనుమతిలేదు. ఎందుకంటే ఇటువంటి రిజర్వ్‌ల ఉద్దేశం వన్యప్రాణులు, వాటి ఆవాసాల సంరక్షణను సులభతరం చేయడం. అందువల్ల స్టేట్‌మెంట్‌ 2 సరైనది.
• స్థానిక సమాజాలు కలపేతర అటవీ ఉత్పత్తులను స్థిరంగా ఉపయోగించడానికి, సేకరించడానికి అనుమతించబడతాయి. అయితే ఇది కమ్యూనిటీ రిజర్వ్‌ మేనేజ్‌మెంట్‌ కమిటీ చేసిన ఏవైనా నిబంధనలకు లోబడి ఉంటుంది. అందువల్ల స్టేట్‌మెంట్‌ 3 సరైనది.
• స్థానిక ప్రజలను కొన్ని సంప్రదాయ కార్యకలాపాలను నిర్వహించడానికి అనుమతించినప్పటికీ వారిని సాధారణంగా కమ్యూనిటీ రిజర్వ్‌ లోపల సంప్రదాయ వ్యవసాయ పద్ధతులను నిర్వహించడానికి అనుమతించరు.
• కమ్యూనిటీ రిజర్వ్‌ వన్యప్రాణులు, వాటి ఆవాసాల పరిరక్షణకు ఉద్దేశించినది, సంరక్షణ లక్ష్యాలకు ముప్పు కలిగిస్తే ఈ కార్యకలాపాలను పరిమితం చేయవచ్చు. అందువల్ల స్టేట్‌మెంట్‌ 4 తప్పు.
  19. భారతదేశంలోని ‘షెడ్యూల్డ్‌ ప్రాంతాలు’ గురించిన సూచనతో కింది ప్రకటనలను పరిగణించండి.
  1. ఒక రాష్ట్రంలోని ఒక ప్రాంతాన్ని షెడ్యూల్డ్‌ ఏరియాగా ప్రకటించడం రాష్ట్రపతి ఉత్తర్వు ద్వారా జరుగుతుంది.
  2. షెడ్యూల్డ్‌ ప్రాంతాన్ని రూపొందించే అతిపెద్ద పరిపాలనా విభాగం జిల్లా, అత్యల్పంగా బ్లాక్‌లోని గ్రామాల సమూహం.
  3. రాష్ర్టాల్లోని షెడ్యూల్డ్‌ ప్రాంతాల పరిపాలనపై సంబంధిత రాష్ర్టాల ముఖ్యమంత్రులు కేంద్ర హోం మంత్రిత్వ శాఖకు వార్షిక నివేదికలను సమర్పించాల్సి ఉంటుంది.
  పై స్టేట్‌మెంట్‌లలో ఎన్ని సరైనవి?
  ఎ) ఒకటి బి) రెండు
  సి) పై మూడూ డి) ఏదీ కాదు
  సమాధానం: బి
  వివరణ:
  ప్రకటన 1- సరైనది: భారత రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్‌ 244 (1) నిబంధనల ప్రకారం షెడ్యూల్డ్‌ ప్రాంతాలను భారత రాష్ట్రపతి నిర్వచించిన ప్రాంతాలుగా నిర్వచించారు, రాజ్యాంగంలోని ఐదో షెడ్యూల్‌లో పేర్కొన్నారు.
  ప్రకటన 2- సరైనది: షెడ్యూల్డ్‌ ప్రాంతాలను ఏర్పరిచే అతిపెద్ద పరిపాలనా విభాగం జిల్లా, బ్లాక్‌లోని గ్రామాల సమూహాల్లో అత్యల్పంగా ఉంది. చాలా జిల్లాలు పాక్షికంగా మాత్రమే షెడ్యూల్డ్‌ ప్రాంతాలను ఏర్పరుస్తాయి.
  ప్రకటన 3- సరైనది కాదు : షెడ్యూల్డ్‌ ఏరియాల పరిపాలనపై నివేదికను రాష్ట్ర గవర్నర్‌ భారత రాష్ట్రపతికి పంపుతారు అందువల్ల ఇది తప్పు.
  20. కింది పకటనలను పరిగణించండి.
  ప్రకటన-I : భారత రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్‌ 16(4) ప్రకారం రూపొందించిన రిజర్వేషన్‌ విధానాలు పరిపాలనా సామర్థ్యాన్ని కొనసాగించడానికి ఆర్టికల్‌ 335 ద్వారా పరిమితం చేయబడతాయని భారత సుప్రీంకోర్టు కొన్ని తీర్పుల్లో పేర్కొంది.
  ప్రకటన-II : భారత రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్‌ 335 ‘పరిపాలన సమర్థత’ అనే పదాన్ని నిర్వచిస్తుంది.
  పై స్టేట్‌మెంట్‌లకు సంబంధించి కింది వాటిలో సరైనది ఏది?
  ఎ) స్టేట్‌మెంట్‌-I, స్టేట్‌మెంట్‌-II రెండూ సరైనవి. స్టేట్‌మెంట్‌-II అనేది స్టేట్‌మెంట్‌-Iకి సరైన వివరణ.
  బి) స్టేట్‌మెంట్‌-I, స్టేట్‌మెంట్‌-II రెండూ సరైనవి. స్టేట్‌మెంట్‌-II అనేది స్టేట్‌మెంట్‌-Iకి సరైన వివరణ కాదు.
  సి) స్టేట్‌మెంట్‌-I సరైనది కాని స్టేట్‌మెంట్‌-II తప్పు.
  డి) స్టేట్‌మెంట్‌-I తప్పు కానీ స్టేట్‌మెంట్‌-II సరైనది.
  సమాధానం: సి
  వివరణ:
  స్టేట్‌మెంట్‌ 1 సరైనది: నాగరాజ్‌ & ఇతరులు Vs. యూనియన్‌ ఆఫ్‌ ఇండియా, UP పవర్‌ కార్ప్‌ లిమిటెడ్‌ Vs రాజేష్‌ కుమార్‌ & ఓర్స్‌ వాదనలో సుప్రీం కోర్ట్‌ రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్‌ 16 కింద అందించిన రిజర్వేషన్‌లు, ఆర్టికల్‌ 335 ప్రకారం సమర్థత మధ్య సమతుల్యత ఉండాలని పేర్కొంది.
  స్టేట్‌మెంట్‌ 2 సరైనది కాదు: ఆర్టికల్‌ 335 ప్రకారం రాజ్యాంగం ‘పరిపాలన సమర్థత‘ అనే పదాన్ని నిర్వచించలేదు. అయితే, న్యాయవ్యవస్థ BK పవిత్ర (II) vs Union of India కేసు, 2019 ద్వారా వివరణలో ఈ అంతరాన్ని పూరించింది. ‘సంఘం లేదా రాష్ట్ర వ్యవహారాల్లో పరిపాలనా సామర్థ్యం అనేది సమగ్రమైన అర్థంలో నిర్వచించబడాలి. ఇక్కడ సమాజంలోని విభిన్న వర్గాలు ‘ప్రజలతో, ప్రజల కోసం పాలన’ అనేది నిజమైన ఆకాంక్షగా ప్రాతినిధ్యం వహిస్తాయి.

కె.భాస్కర్‌ గుప్తా
బీ సీ స్టడీసర్కిల్‌,
తెలంగాణ ప్రభుత్వం,