TET Special – Child Development | ప్రయోజనాత్మక ప్రవర్తన.. హేతుబద్ధ ఆలోచన

ప్రజ్ఞ

పరిచయం

• సాధారణ పరిభాషలో ప్రజ్ఞ/ Intelligence అంటే “తెలివితేటలు”
• నాటి నిప్పు, చక్రాల ఆవిష్కరణ నుంచి నేటి కంప్యూటర్‌ రంగం వరకూ ప్రగతి కారణం, మానవునికి ఉన్న ప్రజ్ఞతో మానవుడు తన సుఖమయ జీవనానికి తన చుట్టూ ఉన్న ప్రకృతిని తనకు అనుకూలంగా మలుచుకున్నాడు.
• ఈ అనుకూలతను పొందడంలో ప్రధాన పాత్ర వహించింది – మనిషి ఆలోచన
• ఈ అనుకూలతకు ఉపయోగపడే ఆలోచననే తెలివి/ప్రజ్ఞ అంటారు.
  ప్రజ్ఞ ఒక నిర్దిష్ట (Specific) అంశానికి సంబంధించింది కాదు. ఇది ఎన్నో అంశాలతో ముడిపడి వుంటుంది.
  1. నూతన పరిస్థితులను వేగంగాను, సమర్థవంతంగాను ఎదుర్కొని సర్దుబాటు చేసుకొనే సామర్థ్యం :
• కొత్త సమస్యలను, పరిస్థితులకు అనుగుణ్యతను పొందే, సామాన్య శక్తియే ప్రజ్ఞ- స్టెర్న్‌.
• ప్రతీకాత్మక ప్రక్రియలను ఉపయోగించి వ్యక్తి సర్దుబాటు చేసుకొనే సామర్థ్యమే ప్రజ్ఞ – ఎడ్వర్డ్‌.
• ఒక నిర్దిష్ట దిశలో ఆలోచనతో, ఆత్మ విమర్శతో సర్దుబాటు చేసుకోగలిగే శక్తి ప్రజ్ఞ – బినే.
  2. అమూర్త భావనలను వినియోగించుకోగలిగే సామర్థ్యం :
• అమూర్త చింతనానికి కావలసిన సామర్థ్యమే ప్రజ్ఞ – మెక్‌డోగల్‌.
• అమూర్త ఆలోచనా శక్తియే ప్రజ్ఞ – టెర్మన్‌.
• తన గ్రాహక శక్తిని వ్యక్తపరిచే అతీత శక్తియే ప్రజ్ఞ – గాల్టన్‌
  3. సంబంధాలను అర్థం చేసుకొని త్వరగా అభ్యసించే సామర్థ్యం :
• సర్దుబాటు, సాంఘిక విలువలు, సృజాత్మకత లక్షణాలు గల కృత్యాలను చేసే వ్యక్తిలో గల సామర్థ్యమే ప్రజ్ఙ – స్టోడార్ట్‌.
• అభ్యసించడానికి దోహదపడే సామర్థ్యాల సంయుక్త నిర్వహణే ప్రజ్ఞ – గేట్స్‌
• పరస్పర సంబంధాలను చూడగలిగే అంతర్గత శక్తియే ప్రజ్ఞ – స్పియర్‌మన్‌.
• ప్రజ్ఞకు సమగ్ర నిర్వచనం ఇచ్చినది – వెప్లర్‌.
• ప్రయోజనాత్మకంగా ప్రవర్తించడానికి, హేతుబద్ధంగా ఆలోచించడానికి, తన చుట్టూ ఉన్న పరిసరాలతో ఫలప్రదంగా మలచుకోవడానికి వ్యక్తికి అవసరమయ్యే సామర్థ్యమే ప్రజ్ఞ – వెప్లర్‌
• తెలివిగా మసలుకోవడమే ప్రజ్ఞ – ఉడ్‌వర్త్‌
• ప్రజ్ఞ నికష పరీక్షించేదే ప్రజ్ఞ – బోరింగ్‌, లాంగ్‌ ఫీల్డ్‌.
• ప్రజ్ఞ లక్షణాలు/స్వభావం : ప్రజ్ఞఅమూర్తమైంది. దృగ్గోచరం కానిది.
  వ్యక్తిలో ఉండే సహజ అంతర్గత శక్తి.
  భౌతిక స్థితికి సంబంధంలేనిది.
  పుట్టుకతో అనువంశికంగా సంక్రమిస్తుంది.
  పరిసరాలు ప్రభావితం చేయలేవు.
• వ్యక్తులందరిలో ఒకేలా ఉండదు. కాబట్టి వైయక్తిక భేదాలుంటాయి.
• అందరిలోనూ ఉంటుంది.
• జాతి, మతం, కులం, లింగ భేదాలు ప్రజ్ఞకు లేవు.
• లైంగికపరంగా ప్రజ్ఞకు భేదం ఉండదు.
• ప్రజ్ఞను మాపనం చేసి నిర్దిష్టంగా కొలవవచ్చు.
• ప్రజ్ఞాభివృద్ధి కౌమార దశ వరకు కొనసాగి, తర్వాత ఆగిపోతుంది.
• సంక్లిష్టమైన సమస్యల సాధనకు, ప్రతికూల పరిస్థితులను ఎదుర్కొవడానికి సహకరిస్తుంది.
• విషయ అభ్యాసం, నూతన పరిస్థితులను సర్దుబాటు చేసుకోవడానికి ఉపయోగపడుతుంది.
• సమైక్య ఆలోచన ఉన్న వారికి ప్రజ్ఞ అధికంగా ఉంటుంది. విభిన్న ఆలోచన ఉన్నవారికి సృజనాత్మకత అధికంగా ఉంటుంది – గిల్‌ఫర్డ్‌
• ప్రజ్ఞ వ్యక్తి జ్ఞానాత్మక రంగానికి సంబంధించిన ఒక మానసిక సామర్థ్యం.
  1. జ్ఞానం 2. నైపుణ్యం
  3. స్మృతి 4. సృజనాత్మకత 5. ప్రత్యక్షం
  6. సహజ సామర్థ్యం 7. ప్రావీణ్యత
  8. మూర్తిమత్వం
  9. చింతనం/ఆలోచన
  10. అవబోధనం 11. వైఖరి
  12. ప్రవర్తన…
  నోట్‌ : ప్రజ్ఞకు, జ్ఞానానికి అత్యంత సన్నిహిత సంబంధం ఉంటుంది.
• ప్రజ్ఞ వల్ల జ్ఞాన సముపార్జన జరుగుతుంది. కానీ జ్ఞానం సహాయంతో ప్రజ్ఞను మెరుగుపరచుకోలేం. కాబట్టి ప్రజ్ఞ అనేది గమ్యం అయితే జ్ఞానం అనేది ఆ గమ్యాన్ని చేరడానికి సహకరించే మార్గం వంటిది – రాస్‌
• సృజనాత్మకత గల వారందరికీ ఎంతో కొంత ప్రజ్ఞ ఉంటుంది. కానీ ప్రజ్ఞ ఉన్న వ్యక్తులందరూ సృజనాత్మకంగా ఉండాలని లేదు.
• ప్రజ్ఞ నూతన కార్యనిర్మాణానికి సంబంధించింది అయితే సృజనాత్మకత కొత్తదాన్ని కనుక్కోవడానికి సంబంధించింది.
  ప్రజ్ఞ రకాలు (Type of Intelligence)
  ప్రజ్ఞను మూడు రకాలుగా విభజించారు. అవి :
  1. మూర్త / యాంత్రిక ప్రజ్ఞ
  2. అమూర్త ప్రజ్ఞ 3. సాంఘిక ప్రజ్ఞ
  1. మూర్త/యాంత్రిక ప్రజ్ఞ : కంటికి కనిపించే వస్తువులు/యంత్రాలు/యంత్ర పరికరాను ఉపయోగించి అనుప్రయుక్తం చేయగల సామర్థ్యమే “మూర్త/యాంత్రిక ప్రజ్ఞ”
  ఉదా : చేతి వృత్తుల వారు, మెకానిక్‌లు, టెక్నిషియన్స్‌, హార్డ్‌వేర్‌ ఇంజినీర్‌లు
  మొ॥లగువారు.
• ఈ ప్రజ్ఞకు మూలం మధ్య మెదడు.
  ఈ ప్రజ్ఞను కొలవగలం.
  2. అమూర్త ప్రజ్ఞ : అక్షరాలను, పదాలను, సంఖ్యలను ఉపయోగించే నేర్పు. ఎదురుగా లేని వాటి గురించి కూడా మాట్లాడగలిగే సామర్థ్యమే “అమూర్త ప్రజ్ఞ”.
  ఉదా : రచయితలు, కవులు, శాస్త్రవేత్తలు, విద్యావంతులు, ఇంజినీర్స్‌, కంప్యూటర్‌ సాఫ్ట్‌వేర్స్‌ మొదలగువారు.
  3. సాంఘిక/సామాజిక ప్రజ్ఞ: ఎదుటి వ్యక్తులను అర్థం చేసుకొని దానికనుగుణంగా స్పందించి, వారిని మెప్పించి తనకు అనుకూలంగా వారి ప్రతిస్పందనను పొందడమే “సాంఘిక ప్రజ్ఞ”.
  ఉదా : రాజకీయ నాయకులు, వ్యాపారవేత్తలు, సంఘసేవకులు, ఉపాధ్యాయులు, లాయర్లు, కళాకారులు, సైకాలజిస్టులు మొదలగువారు.
  ప్రజ్ఞకాని లక్షణాలు
  ఉద్వేగాత్మక ప్రజ్ఞ
• ఒక వ్యక్తిలో శారీరకంగా, మానసికంగా కలియబెట్టే స్థితియే ఉద్వేగం.
• ఒక ఉద్దీపన పట్ల తగిన ప్రతిస్పందన చూపడంలో కనబరిచే ప్రజ్ఞయే ఉద్వేగాత్మక ప్రజ్ఞ.
• ప్రస్తుత కాలంలో ఒక వ్యక్తి సఫలత అతని ప్రజ ్ఞకంటే, ఉద్వేగాత్మక ప్రజ్ఞపై ఆధారపడి ఉంటుందని అంగీకరించబడింది.
• ఉద్వేగాత్మక ప్రజ్ఞ అనే పదాన్ని మొదటిసారిగా 1985లో వెయిన్‌ లెయిన్‌ పెయిన్‌ అనే విద్యార్థి తన Ph.D సిద్ధాంత గ్రంథంలో ఉపయోగించారు.
• అయితే ఈ పదానికి ఎక్కువ ప్రాచుర్యం డేనియల్‌ గోల్‌మన్‌ అనే అమెరికా రచయిత వల్ల వచ్చింది. ఇతడు తన పుస్తకానికి Emotional Intelligence. why? It can matter more than I.Q అనే పేరు పెట్టాడు.
• గోల్‌మన్‌ ప్రకారం పాఠశాలలో క్రమంగా శిక్షణ ఇచ్చి పెంచే ప్రజ్ఞ కంటే ఉద్వేగాత్మక ప్రజ్ఞ విద్యార్థులకు తమ జీవిత సమస్యలను పరిష్కరించడానికి అధికంగా ఉపయోపడుతుంది. ఎందుకంటే ఉద్వేగప్రజ్ఞ సాధారణంగా ప్రేమ, ఆధ్యాత్మికం, దయ, మానవత్వాల మీద ప్రభావాల నుంచి పుడుతుంది.
• ఈ ప్రజ్ఞలో 2 విభాగాలు ఉన్నాయి. అవి :
  1. వ్యక్తి తన లక్ష్యాలను, ఆదర్శాలను, స్పందనలను, ప్రవర్తనలను అర్థం చేసుకోవడం.
  2. ఇతరులను, వారి భావాలను అర్థం చేసుకోవడం.
• ఉద్వేగాన్ని గ్రహించి, ఆలోచనకు వీలుగా వాటిని జోడించి, అర్థం చేసుకొని, వ్యక్తిగత వికాసం పెంపొందించడానికి వాటిని క్రమబద్ధం చేయగలిగే సామర్థ్యమే ఉద్వేగాత్మక ప్రజ్ఞ” సలోవె, మేయర్‌లు.
  ఉద్వేగ ప్రజ్ఞ నమూనాలు (Models of Emotional Intelligence) :
  1. సామర్థ్య నమూనా (Ability Model) :
  ప్రతిపాదించినది – పీటర్‌ సలోవె, జాన్‌ మేయర్‌లు.
  వీరి ప్రకారం ఉద్వేగ ప్రజ్ఞ 4 రకాల సామర్థ్యాలపై ఆధారపడుతుంది అవి :
  1. ఉద్వేగాలను గ్రహించడం/ప్రత్యక్షీకరించడం
  2. ఉద్వేగాలను అవగాహన చేసుకోవడం.
  3. ఉద్వేగాలను ఉపయోగించడం
  4. ఉద్వేగాలను నిర్వహించడం
  ఉద్వేగ ప్రజ్ఞ ఉన్న వ్యక్తి వ్యతిరేక ఉద్వేగాలను కూడా అనుకూలంగా మార్చుకొని లక్ష్యాలను సాధిస్తాడు.
  2. లక్షణ (Trait Model) :
• ప్రతిపాదించినది – కాన్‌ స్పాన్‌టిన్‌ వాసిలి పుట్రైడ్స్‌.
• ఈ నామూనా వ్యక్తి మూర్తిమత్వానికి చెందినది?
• ఉద్వేగ ప్రజ్ఞ మూర్తిమత్వ అంతర్గత లక్షణాల సమూహం.
  3. మిశ్రమ నమూనా (Mixed Model)
  ప్రతిపాదించినది – డానియల్‌ గోల్‌మన్‌.
• “వ్యక్తులు తమ సామాన్య లక్ష్యాల వైపు సాగడంలో కలిసి పనిచేయడానికి ఉపయోగపడే భావాలను ప్రభావవంతంగా నిర్వహించే సామర్థ్యమే ఉద్వేగ ప్రజ్ఞ -గోల్‌మన్‌.

ఉద్వేగాత్మక లబ్ది (Emotional Quotient – E.Q)

• ఉద్వేగాత్మక లబ్ది ఒక వ్యక్తి ఉద్వేగ ప్రజ్ఞను తెలుపుతుంది.
• తనని తాను తెలుసుకోవడం, ఎలాంటి ఒత్తిడులకు గురికాకుండా తన పనులను తాను చేసుకొని పోవడాన్ని సూచిస్తుంది.
• ప్రజ్ఞా లబ్ది (I.Q) వ్యక్తుల మానసిక వికాసాన్ని అంచనా వేస్తే, ఉద్వేగాత్మక లబ్ది (E.Q) వ్యక్తుల వికాసాన్ని తెలుపుతుంది.
• ప్రామాణికమైన, అందరికీ ఆమోదయోగ్యమైన, ఉద్వేగ ప్రజ్ఞా మాపనులు ఇప్పటికీ కనుక్కోలేదు. వారి వారి అవసరాల మేరకు కొన్ని సంస్థలు ఉద్వేగాత్మక ప్రజ్ఞా మాపనాలను వాడుతున్నాయి.
• సలోవె మేయర్‌ నిర్మించిన సాధనంతో పాటు మరికొన్ని ఉన్నప్పటికీ సార్వత్రికంగా ఉపయోగపడవు.
  ప్రజ్ఞామాపనం (Measurement of Intelligence)
• వ్యక్తి తెలివితేటలను కొలవాలనే ఆలోచనలను తొలిసారిగా చేసిన అనువంశికతావాది సర్‌ ఫ్రాన్సిన్‌ గాల్టన్‌.
• ప్రజ్ఞను కొలిచేదే ప్రజ్ఞా మాపనం.
• ప్రజ్ఞామాపనంలో, వ్యక్తి అంతర్గత సామర్థ్యాలను మాపనం చేయడం జరుగుతుంది.
• 1904లో ఫ్రాన్స్‌ ప్రభుత్వం, తమ పబ్లిక్‌ పాఠశాలోని విద్యార్థుల విద్యా సాధనలో వెనుకబడుటకు గల కారణాలను తెలుసుకోవడానికి “బినే” అధ్యక్షతన ఒక కమిటీ నియమించింది.
• బినే, సైమన్‌తో కలిసి మొదటిసారి ప్రజ్ఞాపరీక్షను తయారు చేశారు.
• ఈ విధంగా మొదటి “బినే సైమన్‌ స్కేల్‌ ఆఫ్‌ ఇంటిలిజెన్స్‌” తయారైంది.
  Father of Intelligence Tests – బినే
• ప్రజ్ఞా మాపనం ఉద్యమం ప్రారంభమైన దేశం – ఫ్రాన్స్‌
• మొట్టమొదటి ప్రజ్ఞామాపని -బినే సైమన్‌ మాపని (1905)
• ప్రామాణీకరించిన మొట్టమొదటి మాపనిని రూపొందించినది – బినే
• బినే రచించిన గ్రంథం –
  An Experimental Studies on Intelligence.
• 1905లో రూపొందించిన బినే సైమన్‌ మాపని వయో పరిమితుల ఆధారంగా రూపొందించబడలేదు.
• 1908లో రూపొందించిన బినే సైమన్‌ మాపని వయో పరిమితుల ఆధారంగా రూపొందించబడింది.
• 1911లో బినే మరణించడంతో ప్రజ్ఞామాపన ఉద్యమం ఫ్రాన్స్‌ నుంచి అమెరికా బదిలీ అయ్యింది.
• అమెరికాలో రూపొందించిన మొట్టమొదటి ప్రజ్ఞా మాపని – స్టాన్‌ఫర్డ్‌ బినే ప్రజ్ఞా మాపని (1916)
• ప్రజ్ఞాలబ్ధి సూచికను మొదటిసారిగా ఈ మాపనిలో ఉపయోగించారు.
  Note : ఈ మాపనం ఆధారంగానే ప్రజ్ఞనున లెక్కించడం జరిగింది.
• దీనికి ప్రధాన అంశం బినే ప్రతిపాదించిన మానసిక వయస్సు భావన
• వయస్సుల వారీగా తయారు చేసిన ప్రశ్నాంశాల ఆధారంగా మానసిక వయస్సు నిర్ణయం జరిగింది.

శివపల్లి
సైకాలజీ ఫ్యాకల్టీ
టీఎస్‌, ఏపీ
ఏకేఆర్‌ స్టడీ సర్కిల్‌