UPSC Prelims Question Paper 2023 | భారతదేశంలో ఎన్ని థర్మల్‌ పవర్‌ ప్లాంట్లు ఉన్నాయి?
1 ఆగస్టు తరువాయి
73. కింది ప్రకటనలను పరిగణించండి.
స్టేట్‌మెంట్‌-I: ఉష్ణమండల వర్షారణ్యాల్లోని నేలలో పోషకాలు పుషలంగా ఉంటాయి
స్టేట్‌మెంట్‌-II: వర్షారణ్యాల అధిక ఉష్ణోగ్రత, తేమ కారణంగా నేలలోని ఉష్ణమండల మృత సేంద్రియ పదార్థాలు త్వరగా కుళ్లిపోతాయి
పై స్టేట్‌మెంట్‌లకు సంబంధించి కింది వాటిలో సరైనది ఏది?
ఎ) స్టేట్‌మెంట్‌-I, స్టేట్‌ మెంట్‌-II రెండూ సరైనవి. స్టేట్‌మెంట్‌-II స్టేట్‌మెంట్‌-Iకి సరైన వివరణ
బి) స్టేట్‌మెంట్‌-I, స్టేట్‌మెంట్‌-II రెండూ సరైనవి. స్టేట్‌మెంట్‌-II స్టేట్‌మెంట్‌-Iకి సరైన వివరణ కాదు
సి) స్టేట్‌మెంట్‌-I సరైనది. స్టేట్‌మెంట్‌-II తప్పు
డి) స్టేట్‌మెంట్‌-I తప్పు. స్టేట్‌మెంట్‌-II సరైనది సమాధానం: డి
వివరణ: స్టేట్‌మెంట్‌ 1 సరైనది కాదు. ఉష్ణమండల వర్షారణ్యాల నేలల్లో సాధారణంగా పోషకాలు పేలవంగా ఉంటాయి. భారీ వర్షాల వల్ల నేలలోని పోషకాలు వేగంగా బయటకు వెళ్లిపోతాయి. అందుకే ఉష్ణమండల ఆకురాల్చే అడవితో పోలిస్తే ఇది త్వరగా పునరుత్పత్తి చెందదు.
స్టేట్‌మెంట్‌ 2 సరైనది: ఉష్ణమండల వర్షారణ్య ప్రాంతాల్లో అధిక స్థాయి వర్షపాతం, ఏడాది పొడవునా వెచ్చదనం సేంద్రియ పదార్థాల విచ్ఛిన్నానికి, పర్యావరణ వ్యవస్థలో పోషకాలను వేగంగా రీసైక్లింగ్‌ చేయడానికి దోహదం చేస్తుంది. న్యూట్రియంట్‌ సైక్లింగ్‌ అని పిలిచే ఈ ప్రక్రియ మట్టిలో పోషకాలు చేరడానికి దోహదపడుతుంది.
74. కింది ప్రకటనలను పరిగణించండి.
స్టేట్‌మెంట్‌-I: ఖండాలు, మహాసముద్రాల మధ్య ఉష్ణోగ్రత వ్యత్యాసం శీతాకాలంలో కంటే వేసవిలో ఎకువగా ఉంటుంది
స్టేట్‌మెంట్‌-II : నీటి నిర్దిష్ట వేడి భూమి ఉపరితలం కంటే ఎకువ
పై స్టేట్‌మెంట్‌లకు సంబంధించి కింది వాటిలో సరైనది ఏది?
ఎ) స్టేట్‌మెంట్‌-I, స్టేట్‌మెంట్‌-II సరైనవి. స్టేట్‌మెంట్‌-II స్టేట్‌ మెంట్‌-Iకి సరైన వివరణ
బి) స్టేట్‌మెంట్‌-I, స్టేట్‌మెంట్‌-II సరైనవి. స్టేట్‌మెంట్‌-II స్టేట్‌మెంట్‌-Iకి సరైన వివరణ కాదు
సి) స్టేట్‌మెంట్‌-I సరైనది. స్టేట్‌మెంట్‌-II తప్పు
డి) స్టేట్‌ మెంట్‌-I తప్పు. స్టేట్‌మెంట్‌-II సరైనది సమాధానం: ఎ
వివరణ : స్టేట్‌మెంట్‌ -1: ఈ ప్రకటన కరెక్టే. వేసవిలో భూమి సముద్రం కంటే త్వరగా వేడెకుతుంది. దీనివల్ల పెద్ద ఉష్ణోగ్రత వ్యత్యాసం ఏర్పడుతుంది. దీనికి విరుద్ధంగా శీతాకాలంలో భూమి సముద్రం కంటే త్వరగా చల్లబడుతుంది. కానీ మొత్తం తకువ ఉష్ణోగ్రతల కారణంగా వేసవిలో కనిపించే వ్యత్యాసం కంటే సాధారణంగా ప్రభావం తకువగా ఉంటుంది.
స్టేట్‌ మెంట్‌-2: ఈ ప్రకటన కూడా కరెక్టే. నిర్దిష్ట ఉష్ణం అనేది ఒక డిగ్రీ సెల్సియస్‌ ఉష్ణోగ్రతను పెంచడానికి అవసరమైన యూనిట్‌ ద్రవ్యరాశికి అవసరమైన ఉష్ణ పరిమాణం. నీరు భూమి కంటే ఎకువ నిర్దిష్ట వేడిని కలిగి ఉంటుంది. అంటే దాని ఉష్ణోగ్రతను పెంచడానికి ఎకువ శక్తి అవసరం. కాబట్టి ఇది భూమి కంటే నెమ్మదిగా వేడెకుతుంది, చల్లబడుతుంది.
స్టేట్‌ మెంట్‌-II స్టేట్‌మెంట్‌-Iకి సరైన వివరణ. నీటి అధిక నిర్దిష్ట ఉష్ణ సామర్థ్యం వేసవిలో భూమి ఉపరితలాలు త్వరగా వేడెకడానికి కారణం. ఇది ఖండాలు మహాసముద్రాల మధ్య ఎకువ ఉష్ణోగ్రత వ్యత్యాసానికి దారితీస్తుంది.
75. కింది ప్రకటనలను పరిగణించండి.
1. సిస్మోగ్రాఫ్‌లో, S తరంగాల కంటే P తరంగాలు ముందుగా నమోదు చేయబడతాయి.
2. P తరంగాల్లో వ్యక్తిగత కణాలు తరంగ ప్రచారం దిశలో అటూ ఇటూ కంపిస్తాయి. అయితే S తరంగాల్లో కణాలు తరంగ ప్రచారం దిశకు లంబ కోణంలో పైకి కిందికి కంపిస్తాయి.
పైన ఇచ్చిన స్టేట్‌మెంట్‌లలో ఏది సరైనది/ సరైనవి?
ఎ) 1 బి) 2 సి) 1, 2 డి) ఏదీ కాదు
సమాధానం: సి
వివరణ : రెండు స్టేట్‌మెంట్లు సరైనవే.
- P తరంగాలు (ప్రాథమిక తరంగాలు) అత్యంత వేగవంతమైన భూకంప తరంగాలు భూకంపం సమయంలో సిస్మోగ్రాఫ్‌ల వద్దకు వచ్చే మొదటివి. అందుకే వీటికి ప్రైమరీ తరంగాలు అని పేరు. వాటిని S తరంగాలు (ద్వితీయ తరంగాలు) అనుసరిస్తాయి. ఇవి నెమ్మదిగా ఉంటాయి, P తరంగాల తర్వాత వస్తాయి.
- P తరంగాలు రేఖాంశ తరంగాలు. అంటే భూమి కణాలు తరంగ ప్రచారం వలె అదే దిశలో కంపిస్తాయి. దీనికి విరుద్ధంగా S తరంగాలు విలోమ తరంగాలు దీని వల్ల భూమి కణాలు తరంగ ప్రచారం దిశకు లంబంగా కంపిస్తాయి (పైకి, కిందికి).
76. భారతదేశంలోని బొగ్గు ఆధారిత థర్మల్‌ పవర్‌ ప్లాంట్లకు సంబంధించి కింది ప్రకటనలను పరిగణించండి.
1. వాటిలో దేనికి సముద్రపు నీటిని ఉపయోగించరు
2. దేన్నీ నీటి ఎద్దడి ఉన్న జిల్లాల్లో ఏర్పాటు చేయలేదు
3. వాటిలో ఏవీ ప్రైవేట్‌ యాజమాన్యంలో లేవు పైన పేరొన్న వాటిలో ఎన్ని సరైనవి?
ఎ) ఒకటి బి) రెండు
సి) మూడు డి) ఏదీ కాదు
సమాధానం: డి
వివరణ: భారతదేశంలోని బొగ్గు ఆధారిత థర్మల్‌ పవర్‌ ప్లాంట్లలో వేటికీ సముద్రపు నీటిని ఉపయోగించరు అనేది సరికాదు. భారతదేశంలోని అనేక తీరప్రాంత విద్యుత్‌ కేంద్రాలు శీతలీకరణ ప్రయోజనాల కోసం సముద్రపు నీటిని ఉపయోగిస్తాయి. ఉదాహరణకు దేశంలో అతిపెద్ద బొగ్గు ఆధారిత విద్యుత్‌ ప్లాంట్లలో ఒకటైన గుజరాత్‌లోని ముంద్రా థర్మల్‌ పవర్‌ స్టేషన్‌ శీతలీకరణ కోసం సముద్రపు నీటిని ఉపయోగిస్తుంది. - నీటి ఎద్దడి ఉన్న జిల్లాల్లో థర్మల్‌ విద్యుత్‌ కేంద్రాలు ఏర్పాటు చేయకపోవడం సరికాదన్నారు. భారతదేశంలోని కొన్ని థర్మల్‌ పవర్‌ ప్లాంట్లు వాస్తవానికి నీటి ఎద్దడి ఉన్న ప్రాంతాల్లో ఉన్నాయి. ఉదాహరణకు తరచూ నీటి కొరత సమస్యలను ఎదురొంటున్న రాజస్థాన్‌, మహారాష్ట్ర రాష్ట్రాల్లోని అనేక ప్లాంట్లు తమ కార్యకలాపాల కోసం స్థానిక నీటి వనరులపై ఆధారపడతాయి.
- భారతదేశంలోని బొగ్గు ఆధారిత థర్మల్‌ పవర్‌ ప్లాంట్లు ఏవీ ప్రైవేట్‌ యాజమాన్యంలో లేవు అనేది తప్పు. భారతదేశంలో థర్మల్‌ విద్యుత్‌ రంగంలో టాటా పవర్‌, అదానీ పవర్‌, రిలయన్స్‌ పవర్‌ వంటి సంస్థలతో సహా అనేక ప్రైవేట్‌ సంస్థలు ఉన్నాయి. వారు దేశంలో అనేక బొగ్గు ఆధారిత థర్మల్‌ పవర్‌ ప్లాంట్లను కలిగి ఉన్నారు, నిర్వహిస్తున్నారు. భారతదేశంలో మొత్తం 269 థర్మల్‌ పవర్‌ ప్లాంట్లు ఉన్నాయి, వాటిలో 138 ప్రభుత్వ రంగానికి చెందినవి, మిగిలిన 131 ప్రైవేట్‌ రంగానికి చెందినవి. అందువల్ల, ప్రకటనలు ఏవీ సరైనవి కావు.
77. ‘వోల్‌ బాచియా పద్ధతి’ని కొన్నిసార్లు కింది వాటిలో దేనికి సంబంధించి ప్రస్తావిస్తారు?
ఎ) దోమల ద్వారా వ్యాపించే వైరల్‌ వ్యాధులను నియంత్రించడం
బి) పంట అవశేషాలను ప్యాకింగ్‌ మెటీరియల్‌గా మార్చడం
సి) బయోడీగ్రేడబుల్‌ ప్లాస్టిక్‌లను ఉత్పత్తి చేయడం
డి) బయోమాస్‌ థర్మోకెమికల్‌ మార్పిడి నుంచి బయోచార్‌ను ఉత్పత్తి చేయడం
సమాధానం : ఎ
వివరణ: బాచియా పద్ధతి’లో వోల్‌ బాచియా అనే బ్యాక్టీరియా సహజంగా అనేక కీటకాల్లో నివసించే బ్యాక్టీరియాను ఉపయోగిస్తారు. దోమల్లోకి ప్రవేశించినప్పుడు వోల్‌ బాచియా డెంగీ, జికా, చికున్‌ గున్యా, ఎల్లో ఫీవర్‌ వంటి హానికరమైన వైరస్‌ల వ్యాప్తిని తగ్గించడంలో సహాయపడుతుంది. బ్యాక్టీరియా దోమలకు హాని చేయదు కానీ దోమల లోపల ఈ వైరస్‌లు పెరగకుండా నిరోధిస్తుంది. దోమల ద్వారా వ్యాపించే వ్యాధుల వ్యాప్తిని నియంత్రించే మార్గంగా ఈ పద్ధతిని అనేక దేశాల్లో పరీక్షించారు.
79. ఏరియల్‌ మెటాజెనోమిక్స్‌ కింది పరిస్థితులలో దేన్ని ఉత్తమంగా సూచిస్తుంది?
(ఎ) ఒక నివాస స్థలంలో గాలి నుంచి DNA నమూనాలను ఒకేసారి సేకరించడం
(బి) ఆవాసంలోని ఏవియన్‌ జాతుల జన్యుపరమైన ఆకృతిని అర్థం చేసుకోవడం
(సి) కదులుతున్న జంతువుల నుంచి రక్త నమూనాలను సేకరించడానికి గాలి ద్వారా పంపబడే పరికరాలను ఉపయోగించడం
(డి) భూమి ఉపరితలాలు, నీటి వనరుల నుండి మొకలు, జంతువుల నమూనాలను సేకరించడానికి దుర్వినియోగ ప్రాంతాలకు డ్రోన్‌ లను పంపడం
సమాధానం: ఎ
వివరణ : ఏరియల్‌ మెటాజెనోమిక్స్‌ అనేది ఒక నిర్దిష్ట ఆవాసంలో ఉండే గాలి లేదా ఏరోసోల్‌ కణాల నుంచి DNA నమూనాల సేకరణ, విశ్లేషణను సూచిస్తుంది. బ్యాక్టీరియా, వైరస్‌లు, శిలీంధ్రాలు ఇతర సూక్ష్మ జీవులతో సహా సూక్ష్మజీవులలో ఉండే జన్యు పదార్థాన్ని (DNA) సంగ్రహించడానికి ఒక నిర్దిష్ట వాతావరణంలో గాలిని శాంప్లింగ్‌ చేయడం ఇందులో ఉంటుంది.
80. మైక్రోశాటిలైట్‌ DNA కింది వాటిలో దేనికి సంబంధించి ఉపయోగించబడుతుంది?
ఎ) వివిధ రకాల జంతుజాలం మధ్య పరిణామ సంబంధాలను అధ్యయనం చేయడం
బి) విభిన్న క్రియాత్మక కణజాలాలుగా రూపాంతరం చెందడానికి స్టెమ్‌ సెల్స్‌ని ప్రేరేపించడం
సి) ఉద్యాన మొకల క్లోనల్‌ ప్రచారాన్ని ప్రోత్సహించడం
డి) జనాభాలో ఔషధ ప్రయోగాల శ్రేణిని నిర్వహించడం ద్వారా ఔషధాల ప్రభావాన్ని అంచనా వేయడం
సమాధానం: ఎ
వివరణ : మైక్రోశాటిలైట్‌లను, షార్ట్‌ టెన్‌డం రిపీట్స్‌ (STR) లేదా సింపుల్‌ సీక్వెన్స్‌ రిపీట్స్‌ (SSR) అని కూడా పిలుస్తారు. ఇవి పునరావృతమయ్యే DNA చిన్న భాగాలు. ఇకడ 2-6 బేస్‌ జతల నిర్దిష్ట క్రమం సాధారణంగా 5-50 సార్లు పునరావృతమవుతుంది. అవి మానవులతో సహా అనేక జీవుల్లో జన్యువు అంతటా కనిపిస్తాయి. - మైక్రోశాటిలైట్‌లు అధిక వేగంతో పరివర్తన చెందుతాయి. అంటే అవి వేగంగా మారుతాయి, అభివృద్ధి చెందుతాయి.
- ఈ అధిక ఉత్పరివర్తన రేటు కారణంగా వేర్వేరు వ్యక్తులు, వివిధ జాతులు ఒకే మైక్రోశాటిలైట్‌ స్థానంలో తరచూ వేర్వేరు సంఖ్యలో పునరావృతాలను కలిగి ఉంటాయి. ఈ తేడాలు ఒక జాతిలోని వ్యక్తుల మధ్య తేడాను గుర్తించడానికి (ఉదాహరణకు ఫోరెన్సిక్‌ DNA వేలిముద్రలో) లేదా వివిధ జాతుల మధ్య జన్యు సంబంధాలు, పరిణామ చరిత్రను అధ్యయనం చేయడానికి జన్యు గుర్తులుగా ఉపయోగించవచ్చు.
- మైక్రోశాటిలైట్‌ DNA వివిధ రకాల జంతుజాలాల మధ్య పరిణామ సంబంధాలను అధ్యయనం చేయడానికి ఉపయోగించవచ్చు (ఎంపిక ఎ). ఇది సాధారణంగా స్టెమ్‌ సెల్స్‌ ను ప్రేరేపించడంలో (ఎంపిక బి), మొకల క్లోనల్‌ ప్రచారంలో (ఎంపిక సి) లేదా డ్రగ్‌ ట్రయల్స్‌ లో (ఎంపిక డి) ఉపయోగించబడదు.
78. కింది కార్యకలాపాలను పరిగణించండి.
1. మెత్తగా నూరిన బసాల్ట్‌ శిలలను వ్యవసాయ భూములపై విసృ్తతంగా విస్తరించడం
2. సున్నం కలపడం ద్వారా మహాసముద్రాల క్షారతను పెంచడం
3. వివిధ పరిశ్రమలు విడుదల చేసే కార్బన్‌ డై ఆక్సైడ్‌ను సంగ్రహించడం, దాన్ని కార్బోనేటేడ్‌ జలాల రూపంలో పాడుబడిన భూగర్భ గనుల్లోకి పంపడం కార్బన్‌ క్యాప్చర్‌, సీక్వెస్ట్రేషన్‌ కోసం పైన పేరొన్న కార్యకలాపాల్లో ఎన్ని తరచూ పరిగణించబడతాయి, చర్చించబడతాయి?
ఎ) ఒకటి బి) రెండు
సి) మూడు డి) ఏదీ కాదు
సమాధానం : సి
వివరణ : వ్యవసాయ భూముల్లో మెత్తగా నేలపై ఉన్న బసాల్ట్‌ శిలలను విసృ్తతంగా వ్యాప్తి చేయడం: మెరుగైన వాతావరణం అని పిలువబడే ఈ చర్యలో రసాయన ప్రతిచర్యల ద్వారా వాతావరణం నుంచి కార్బన్‌ డై ఆక్సైడ్‌ తొలగింపు రేటును పెంచడానికి వ్యవసాయ భూములపై మెత్తగా నేలపై బసాల్ట్‌ రాయిని వ్యాప్తి చేయడం ఉంటుంది. బసాల్ట్‌ కార్బన్‌ డై ఆక్సైడ్‌ తో చర్య జరిపి కార్బోనేట్‌ ఖనిజాలను ఏర్పరుస్తుంది. కార్బన్‌ను ఘన రూపంలో సమర్థవంతంగా నిల్వ చేస్తుంది.
సున్నాన్ని జోడించడం ద్వారా మహాసముద్రాల క్షారతను పెంచడం: సముద్రపు క్షారత పెంపుదల అని పిలువబడే ఈ చర్యలో వాటి క్షారతను పెంచడానికి మహాసముద్రాలకు సున్నం లేదా ఇతర ఆలలీన్‌ పదార్థాలను జోడిస్తారు. ఈ ప్రక్రియ వాతావరణం నుంచి సముద్రంలోకి కార్బన్‌ డై ఆక్సైడ్‌ శోషణను ప్రోత్సహిస్తుంది. కార్బన్‌ సింక్‌గా పనిచేసే సముద్రం సామర్థ్యాన్ని పెంచుతుంది.
- వివిధ పరిశ్రమల ద్వారా విడుదలయ్యే కార్బన్‌ డై ఆక్సైడ్‌ను సంగ్రహించడం, దాన్ని కార్బోనేటేడ్‌ జలాల రూపంలో పాడుబడిన భూగర్భ గనులలోకి పంపడం: ఈ చర్య కార్బన్‌ క్యాప్చర్‌, స్టోరేజ్‌ (CCS)ని సూచిస్తుంది. ఇందులో పారిశ్రామిక ప్రక్రియల నుంచి కార్బన్‌ డై ఆక్సైడ్‌ ఉద్గారాలను సంగ్రహించడం, వాటిని భూగర్భ నిర్మాణాల్లో నిల్వ చేయడం వంటివి ఉంటాయి. క్షీణించిన చమురు, గ్యాస్‌ రిజర్వాయర్లు లేదా లోతైన స్లైన్‌ జలాశయాల వంటివి.
- పేరొన్న మూడు కార్యకలాపాలు తరచూ వాతావరణంలో కార్బన్‌ డై ఆక్సైడ్‌ స్థాయిలను తగ్గించడం ద్వారా వాతావరణ మార్పులను తగ్గించడానికి కార్బన్‌ క్యాప్చర్‌, సీక్వెస్ట్రేషన్‌ కోసం సంభావ్య పద్ధతులుగా పరిగణించబడతాయి, చర్చించబడతాయి.
కె.భాస్కర్‌ గుప్తా
బీసీ స్టడీసర్కిల్‌,
